Η διολίσθηση της Τουρκίας

Ο συνδυασμός του τουρκικού εθνικισμού και του εξισλαμι­σμού δεν ήταν αρκετά για να ελεγχθεί η άνοδος του κοσμικού κουρδικού εθνικισμού, η οποία έγινε μια σοβαρή πρόκληση, αφότου το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ) ξεκίνησε την εξέγερσή του το 1984.

Στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης το 2011, ο Αχμέτ Νταβούτογλου, τότε υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας και τώρα πρωθυπουργός, δεσμεύθηκε ότι η Τουρκία θα είναι ο «ρυθμι­στής του παιχνιδιού» της Μέσης Ανατολής. Σήμερα, τέτοιες έννοιες μεγαλείου φαίνο­νται εξωφρενικές. Μετά τον βομβαρδισμό μιας στρατιωτικής φάλαγγας στην Άγκυρα στις 17 Φεβρουαρίου, για τον οποίο η τουρ­κική κυβέρνηση κατηγόρησε τις Μονάδες Προστασίας του Κουρδικού Λαού, ο Νταβούτογλου δήλωσε ότι τα τελευταία κουρ­δικά εδαφικά κέρδη στη Συρία κατά Ισλα­μιστών ανταρτών όπως το Μέτωπο Al Nusra -αυτών που η Τουρκία αποκαλεί «μετριο­παθείς» εξεγερμένους- αντιπροσωπεύουν μια απειλή για την «επιβίωση του κράτους» της Τουρκίας. Η Άγκυρα προφανώς έχει αισθανθεί κατ΄ αυτόν τον τρόπο για κάποιο καιρό. Από πέρυσι, ο τούρκικος στρατός έχει μετατρέψει ης κουρδικές πόλεις στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας σε ζώνες πολέμου, στην προσπάθειά του να εκδιώξει Κούρδους μαχητές που οχυρώθηκαν σε αυτές ης περιοχές.

Πιο πρόσφατα η Τουρκία μέχρι που άρ­χισε να επιτίθεται σε κουρδικές δυνάμεις στο βόρειο τμήμα της Συρίας. Η κατανόηση των φόβων της Τουρκίας -και των αντιδράσεών της σε αυτούς- απαιτεί μια ματιά στη μακρά ιστορία του εδάφους που καλύπτει. Η Τουρκική Δημοκρατία, που ιδρύθηκε το 1923, χτίστηκε σε αδύναμα θεμέλια: Σε όλη την ύπαρξή της, ο πληθυσμός της έχει χωριστεί εθνοτικά και κατά μήκος θρησκευτικών γραμμών. Όταν μελετάμε την Ανατολία, τη χερσόνησο που καλύπτει το 97% της Τουρκίας, βλέπουμε ότι ήταν δύ­σκολο να ενωθεί. Χρειάστηκαν δύο χιλιε­τίες -από την αρχαιότητα έως τη βυζαντινή εποχή- πριν από την υιοθέτηση μιας κοινής γλώσσας: Της ελληνικής. Χρειάστηκαν άλλα χίλια χρόνια πριν η ελληνιστική πλειοψηφία μετατραπεί σε τουρκική (από την άποψη της γλώσσας) και να υιοθετηθεί το Ισλάμ ως θρησκεία της. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε το 1071, όταν τουρκικά φύλα εισέβαλαν στην Ανατολία αφότου ο στρατός των Σελτζούκων νίκησε τον βυζαντινό στρατό στη μάχη του Μαντζικέρτ. Μετά από μερικούς αιώνες ακόμη, οι αυτόχθονες Χριστιανοί σταδιακά -αλλά σε μεγάλο βαθμό επιφανειακά- προσηλυτίστηκαν στο Ισλάμ, καθιστώντας την Ανατολία κατ' ό­νομα μουσουλμανική πλειοψηφία.

Οι εθνικιστικές ομάδες και οι δημοφιλείς θρησκευτικές αιρέσεις στην Ανατολία α­ντιστάθηκαν στις προσπάθειες διαδοχικών κρατών να επιβάλουν κεντρικό έλεγχο και πολιτιστική ομοιογένεια μέσω της ορθόδοξης θρησκείας. Μέχρι την ίδρυση της Τουρκίας, υπήρξαν μόνο δύο κράτη της Ανατολίας που ήλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου: Το πρώτο ήταν η Αυτοκρατορία των Χετταίων κατά τη δεύ­τερη χιλιετία π.Χ., ενώ το δεύτερο ήταν το Σουλτανάτο των Σελτζούκων Τούρκων από τον 11ο μέχρι τον 13ο αιώνα. Το τε­λευταίο κατάφερε να κερδίσει μεγάλα τμήματα του ελληνόφωνου, χριστιανικού πληθυσμού των αγροτών, γιατί δεν επέβα­λε μια ορθόδοξη θρησκεία. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η Βυζαντινή Αυτοκρα­τορία έχασε την Ανατολία.

Οι ηγεμονίες στην Ανατολία μπήκαν ε­πίσης σε μια σκληρή μάχη ενάντια στους Οθωμανούς, οι οποίοι κατέκτησαν την περιοχή κατά τον 15ο αιώνα. Ωστόσο, η Ανατολία συνέχισε να αντιστέκεται στον συγκεντρωτισμό και την επιβολή της θρησκευτικής ορθοδοξίας της αυτοκρατορίας.

Στην πραγματικότητα, η Οθωμανική Αυ­τοκρατορία σχεδόν κατέρρευσε στις αρχές του 17ου αιώνα, μετά από μια ιδιαίτερα ε­πιθετική σειρά λαϊκών εξεγέρσεων στην Ανατολία. Οι εξεγέρσεις συνεθλίβησαν, αλλά η μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ των επαρχιών της Ανατολίας και της Κωνστα­ντινούπολης δεν τελείωσε ποτέ. Ο μετα­σχηματισμός της Ανατολίας στην καρδιά του τουρκικού έθνους-κράτους ήταν ακό­μη πιο αιματηρός. Σης αρχές του 20ού αιώνα, το ένα πέμπτο του πληθυσμού στην Ανατολία -Αρμένιοι, Έλληνες και Ασσύριοι- παρέμενε Χριστιανικό. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία προέβη σε γενοκτονία ενά­ντια σε αυτές τις ομάδες και σε αναγκαστι­κή μετανάστευσή τους για να δημιουργήσει μια ομοιογενή χώρα. Αλλά ακόμη και μεταξύ εκείνων που έμειναν, οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις διατηρήθη­καν. Οι Κούρδοι και οι Αλεβίτες, μια ετερόδοξη μουσουλμανική μειονότητα που έχει καταπιεστεί επί αιώνες, έχουν αντι­σταθεί στην αφομοίωση.

Το τουρκικό κράτος, φοβούμενο μια κατάρρευση, προσπάθησε να καταστείλει την εναπομείνασα εθνοτική μειονότητά του, τους Κούρδους, είτε εκτοπίζοντάς τους εσωτερικά είτε με τη σφαγή τους, όπως έκανε το 1931 στην επαρχία Αgri και το 1937 και το 1938 στην επαρχία Dersim. Όχι α­πρόσμενα, η βάναυση πολιτική απέτυχε να επιφέρει την εθνική ομοιογένεια. Στη δε­καετία του 1980 ο στρατός, αφότου έστησε ένα πραξικόπημα για να συντρίψει την α­νερχόμενη πολιτική αριστερά, έκανε μια ανανεωμένη προσπάθεια για την ενίσχυση τόσο του τουρκικού εθνικισμού όσο και του σουνιτικού Ισλάμ ως αντίδοτο σης αριστε­ρές ιδέες. Το στρατιωτικό καθεστώς έκανε τη θρησκευτική εκπαίδευση υποχρεωτική και έχτισε τζαμί σχεδόν σε κάθε χωριό που δεν είχε ήδη ένα. Ωστόσο, ο συνδυασμός του τουρκικού εθνικισμού και του εξισλαμισμού δεν ήταν αρκετός για να ελεγχθεί η άνοδος του κοσμικού κουρδικού εθνικι­σμού, η οποία έγινε μια σοβαρή πρόκληση αφότου το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ) ξεκίνησε την εξέγερσή του το 1984.

(ΗΜΕΡΗΣΙΑ-08/03/2016)