Ο ΑΣΥΜΜΕΤΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ

του Σταύρου Λυγερού 

Η ραγδαία επέκταση του ευρωσκεπτικισμού, την οποία κατέγραψαν οι ευρωεκλογές, είναι το αλάνθαστο σημάδι ότι η Ευρωζώνη δεν έχει καθόλου αφήσει πίσω την υπαρξιακή κρίση της. Είναι αξιοση­μείωτο, μάλιστα, ότι ο νέος ευρωσκεπτικισμός είναι πολύ διαφορετικός από τον παραδοσιακό των Βρετανών. Βρίσκει εύ­φορο έδαφος σε χώρες-μέλη οι οποίες μέχρι πρότινος εμφάνιζαν τεράστια ποσοστά ευρωπαϊσμού. 

Ενδεικτικό του κλίματος είναι το διάβημα του Ιταλού πρωθυπουργού και του Γάλλου Προέδρου, ...που συζητήθηκε στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής. Οι δύο ηγέτες ζητούν το Σύμφωνο Σταθερότητας να αναγνωσθεί πιο «ευέλικτα», με σκοπό να χαλαρώσει η πολιτική της λιτότητας και να τροφοδοτηθεί η ανάπτυξη με ένα πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων. Τα όρια του 3% για το έλλειμμα και του 60% για το δημόσιο χρέος, άλλωστε, έχουν προ πολλού και μαζικά παραβιαστεί. 

Ο λόγος που οι Ρέντσι και Ολάντ πιέζουν προς αυτή την κατεύθυνση είναι η επιδεί­νωση των οικονομικών - κοινωνικών συν­θηκών στη Νότια Ευρώπη, με τις επιπτώ­σεις που αυτές έχουν στο πολιτικό επίπεδο. Η κυβέρνηση Μέρκελ όμως δεν έχει τέτοια προβλήματα. Γι΄ αυτό και εμφανίζεται ανε­λαστική, επικαλούμενη την τήρηση των κα­νόνων. Συνολικά, ωστόσο, το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών είναι ένα σαφές μήνυμα ότι η συνέχιση της λιτότητας υπονομεύει τη βάση ύπαρξης του ευρώ. 

Η κρίση απέδειξε ότι οι συνεκτικοί δεσμοί στην ΕΕ είναι πιο αβαθείς απ' όσο θεωρού­νταν. Αρνητικά στερεότυπα μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών, που πολλοί πίστευαν ότι είχαν οριστικά πεταχτεί στον σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας, επανήλθαν και κυριάρ­χησαν σε ελάχιστο χρόνο. Αυτό εξηγείται επειδή η διαδικασία ενοποίησης δρομο­λογήθηκε και αναπτύχθηκε σε συνθήκες σχετικά ήρεμων υδάτων και οικοδομήθηκε υπό την επήρεια του άρρητου ιδεολογήμα­τος ότι οι συνθήκες θα ήταν πάντα έτσι. 

Στην πολιτική και στην οικονομία όμως ισχύει ό,τι και στη ζωή. Εκτός από νηνεμίες υπάρχουν και τρικυμίες. Στις δεύτερες δο­κιμάζονται οι συνεκτικοί δεσμοί. Ο τρόπος, άλλωστε, με τον οποίο θεμελιώθηκε και λειτούργησε το κοινό νόμισμα ήταν ένα εί­δος ωρολογιακής βόμβας. Οι αρχιτέκτονες του ευρώ έβαλαν το κάρο μπροστά από το άλογο. Νομισματική ένωση χωρίς δημο­σιονομική ένωση είναι αντίφαση. Και, βε­βαίως, δημοσιονομική ένωση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κάποια μορφή πολιτικής ένωσης. Με άλλα λόγια, το ευρώ θεμελιώ­θηκε στην άμμο. 

Η Γερμανία, μάλιστα, φρόντισε να το σχε­διάσει με βάση τις δικές της προδιαγραφές. Απαγορεύθηκε η διάσωση χωρών-μελών και απαγορεύθηκε στην Ευρωπαϊκή Κε­ντρική Τράπεζα να παίξει τον ρόλο του ύστατου δανειστή που σε συνθήκες κρίσης παίζει κάθε κεντρική τράπεζα. Τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ο οικο­νομικός ουρανός ήταν ανέφελος, οι άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αποδέχθηκαν τις γερμανικές απαιτήσεις με εγκληματική επι­πολαιότητα. Τα αποτελέσματα τα βιώνουμε σήμερα. 

Όταν ο ελληνικός κρίκος υπέστη ρήγμα, η Ευρωζώνη είχε την ευκαιρία να χρησι­μοποιήσει το πρόβλημα ως ευκαιρία για διορθωτικές παρεμβάσεις, με σκοπό να ενι­σχυθεί το ενοποιητικό εγχείρημα. Αντ' αυ­τού όμως οι άρχουσες γερμανικές ελίτ παλινδρόμησαν στον οικονομικό εθνικισμό. Ηθικολογούν ασυστόλως, μιλώντας για μερμήγκια και τζιτζίκια. Το γεγονός όμως ότι περισσότερο ή λιγότερο οι χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας βουλιάζουν στον φαύλο κύκλο της ύφεσης καταδεικνύει ότι πέρα από τις τοπικές αιτίες υπάρχει και μία κοινή αιτία. Κι αυτή είναι ο τρόπος που λει­τούργησε το κοινό νόμισμα. 

Η αλαζονεία των ευρωπαϊκών ελίτ 

Όλα δείχνουν, μάλιστα, ότι ούτε και τώρα η Ευρωζώνη θα αντιδράσει ως πραγματική ένωση. Το πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβού­λιο υιοθέτησε κάποιες διατυπώσεις που φαίνεται εν μέρει να ικανοποιούν το αίτημα των Ρέντσι και Ολάντ, αλλά μένει να απο­δειχθεί εάν οι διατυπώσεις αυτές θα οδη­γήσουν πραγματικά σε αλλαγή πολιτικής. Πριν από δύο χρόνια οι Μόντι και Ολάντ είχαν ασκήσει πιέσεις, και στην τότε Σύνο­δο Κορυφής η Μέρκελ είχε κάνει ένα βήμα. Στη συνέχεια, ωστόσο, «αφυδάτωσε» εκεί­νες τις αποφάσεις. 

Η Γερμανία και άλλες χώρες του ευρωπαϊ­κού πυρήνα έχουν οχυρωθεί πίσω από την πολιτική της μονοδιάστατης λιτότητας, η οποία ισοδυναμεί μ' ένα είδος ασύμμετρου οικονομικού πολέμου εναντίον των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Η πολιτική αυτή εξυπηρετεί βραχυμεσοπρόθεσμα τα στενά γερμανικά συμφέροντα και γι' αυτό επικροτείται από τη γερμανική κοινή γνώ­μη. Με ευρωπαϊκά κριτήρια όμως είναι καταστροφική. Το Βερολίνο πατάει σε δύο βάρκες. Θέλει τα πλεονεκτήματα που του παρέχει η ύπαρξη του ευρώ, αλλά όχι και τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η ύπαρξή του. 

Η Γερμανία τα καταφέρνει όχι μόνο λόγω της οικονομικής ισχύος της. Τα καταφέρνει και επειδή απέναντι της δεν έχει ένα πολιτι­κό μέτωπο αποφασισμένων ηγετών. Η ανυ­παρξία αυτού του μετώπου οφείλεται σε δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι οι κοι­νωνίες του ευρωπαϊκού Νότου, που είναι τα μεγάλα θύματα του ασύμμετρου πολέμου, προς το παρόν αντιδρούν μόνο εκλογικά. Οι άλλες αντιδράσεις τους είναι υποτονικές, επειδή η μακρά περίοδος ευημερίας έχει αμβλύνει τα αντανακλαστικά τους και επει­δή έχουν ακόμα αρκετά να χάσουν. 

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η ευρωπαϊκή ολιγαρχία του χρήματος χρησιμοποιεί τη δημοσιονομική πειθαρχία και τη λιτότη­τα για να μετακυλήσει το κόστος της κρί­σης στις μικρομεσαίες τάξεις. Γι' αυτό και οι άρχουσες ελίτ στον ευρωπαϊκό Νότο ταυτίζονται με την πολιτική της λιτότητας. Χρησιμοποιούν την κρίση όχι τόσο για να προωθήσουν επιβεβλημένες μεταρρυθ­μίσεις όσο για να προωθήσουν μέτρα με ταξικό πρόσημο. Επιπροσθέτως, είναι τόσο ιδεολογικά ταυτισμένες με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, που αδυνατούν να συνειδη­τοποιήσουν ότι η γερμανική ηγεμονία και η πολιτική της λιτότητας ουσιαστικά ναρ­κοθετούν το ενοποιητικό εγχείρημα. Με τη συμπεριφορά τους επιβεβαιώνουν όχι μόνο τις νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες τους, αλλά και την τάση τους να βλέπουν τα δέ­ντρα και όχι το δάσος. 

Οι οργανικοί δεσμοί που έχουν αναπτυ­χθεί και παγιωθεί στην Ευρωζώνη έχουν δέσει μεταξύ τους τις άρχουσες ελίτ των χωρών-μελών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορούν να δουν τον εαυτό τους εκτός αυτού του πλαισίου. Το ευρώ, άλλωστε, δεν οργανώνει μόνο τα γερμανικά εξαγωγικά συμφέροντα· οργανώνει και τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών τραπεζών. Η κατάσταση αυτή επέτρεψε στη Γερμανία να γίνει αφεντικό, δηλαδή να επηρεάζει τις κοινοτικές αποφάσεις έτσι ώστε να εξυπη­ρετούνται και τα εθνικά της συμφέροντα. Και το επιτυγχάνει επειδή χρησιμοποιεί σαν όχημα αντιλήψεις, διαδικασίες και σχήματα που της εξασφαλίζουν την υποστήριξη της ευρωπαϊκής ολιγαρχίας του χρήματος. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-10/07/2014)