Ζητείται κατεύθυνση

■ Τα λόγια συμπαράστασης (και εμείς οι Έλληνες είμαστε πολύ καλοί σε αυτά) στις οικογένειες των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων που σκοτώνονται εν ώρα καθήκοντος, όπως ο Γ. Μπαλταδώρος πολύ πρόσφατα, όσο και οι σημαίες στα συλλαλητήρια, δεν μεταφράζονται σε έμπρακτη, ουσιαστική βοήθεια στην πατρίδα.

■ Αν και οι διμερείς επαφές Ελλάδας-ΉΠΑ είναι διαρκείς και θερμές μετά τις συνομιλίες Τραμπ-Τσίπρα πέρυσι τον Οκτώβριο, δεν υπάρχει αμερικανική έμπρακτη στήριξη στις ελ­ληνικές θέσεις για τις προκλητικές ενέργειες της Άγκυρας στις κυπριακές θαλάσσιες ζώ­νες και στο Αιγαίο.

■ Αν η Αθήνα δεν έχει τίποτα αξιόλογο να συνεισφέρει, παρά χρέη και συνεχείς εκκλήσεις για στήριξη, θα συνιστά βάρος για την όποια χώρα επιλέξει να συνάψει στρατηγική συμ­μαχία με αυτήν, ενώ η προφανής ελληνική αδυναμία θα καταστήσει μια τέτοια στρατηγική συμμαχία ετεροβαρή, παγιοποιώντας -και νομικά- τη σχέση εξάρτησης μεταξύ των δυο.

■ Η αυτοδύναμη ισχύς συνιστά προαπαιτούμενο, ώστε η όποια συμμαχία να έχει οφέλη για όλους τους συμμετέχοντες, άρα να εξασφαλιστεί και η μακροημέρευση της.

Τους τελευταίους μήνες, εκατο­ντάδες χιλιάδες συμπατριώτες μας δήλωσαν την αγάπη για την πατρίδα τους, συμμετέχοντας στα δύο μεγάλα συλλαλητήρια, σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα, αναφορικά με το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων. Παράλ­ληλα, έκδηλη ήταν η συγκίνηση, για το θά­νατο του Σμηναγού Γ. Μπαλταδώρου.

Φυσικά, μπορεί κάποιος να επισημά­νει πως οι ίδιοι συμπατριώτες μας που κα­τέκλυσαν τους δρόμους, στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, είχαν τα προηγού­μενα χρόνια ψηφίσει κατ' εξακολούθη­ση, κόμματα, κυρίως, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. τα οποία έχουν, εδώ και αρκετά χρόνια, απο­δεχθεί τη σύνθετη ονομασία, άρα και τον όρο Μακεδονία. Δεν υπήρξε κάποιο συλλαλητήριο, όταν το 1993 η ελληνική τότε κυβέρνηση αποδέχθηκε σύνθετη ονομα­σία, FYRΟΜ, ως προσωρινή ονομασία της γειτονικής χώρας.

Παράλληλα, τα λόγια συμπαράστασης (και εμείς οι Έλληνες είμαστε πολύ καλοί σε αυτά) στις οικογένειες των κατά και­ρούς στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, που σκοτώνονται εν ώρα καθήκοντος, όσο και οι σημαίες στα συλλαλητήρια δεν μετα­φράζονται σε έμπρακτη, ουσιαστική βοήθεια στην πατρίδα. Αποτελούν υγιή αντί­δραση η οποία, όμως, δεν προχωρά πέρα από το επίπεδο των συμβολισμών.

Αυτή η αντίφαση θεωρητικού πατριω­τισμού και έμπρακτης συνενοχής για την κατάσταση για την οποία θεωρητικά εξε­γειρόμαστε (επαναλαμβανόμενη υπερψή­φιση κομμάτων η υποχωρητικότητα των οποίων στην εξωτερική πολιτική ή στις απαιτήσεις των δανειστών της χώρας εί­ναι συνεχείς) συνιστά αναπόσπαστο στοι­χείο ψηλαφητής υποκρισίας τις τελευταί­ες δεκαετίες. Εναλλαγή βραχυπρόθεσμης έξαρσης εθνικού φρονήματος και χρόνι­ας συνενοχής και απραξίας για την κατά­ντια της χώρας.

Το επίπεδο δημοσίου διαλόγου, με δι­αχρονική ευθύνη του πολιτικού προσω­πικού και δημοσιογραφικού κόσμου, δεν επιτρέπει σοβαρή, άνευ συναισθηματικών εξάρσεων και αφελών απλουστεύσεων, συζήτηση τόσο για περιστατικά που ανα­κύπτουν, όσο και ειδικά σχετικά με τη υιο­θέτηση και εφαρμογή μακροχρόνιας εθνι­κής στρατηγικής, η οποία να επιμερίζεται σε βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα στάδια και να αναλύεται στη βάση στόχων-μέσων.

Απλοϊκές σχηματοποιήσεις

Συνέπεια των παραπάνω η απλοϊκή -και ζημιογόνα για τα εθνικά συμφέροντα- σχηματοποίηση της συζήτησης για την κα­τεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Το πολιτικό προσωπικό της χώ­ρας, διαχρονικά προκρίνει μια άκριτη ταύ­τιση με τους ευρωατλαντικούς θεσμούς, οι οποίοι, αν παραστεί ανάγκη, θα παρέχουν -έτσι υποστηρίζεται- προστασία στη χώρα σε περίπτωση επιβουλής τρίτων.

Γιατί τότε δεν υπάρχει αμερικανική στή­ριξη στις ελληνικές θέσεις στις προκλητι­κές ενέργειες της Άγκυρας στις κυπρια­κές θαλάσσιες ζώνες, αλλά και στο Αιγαίο; Γιατί δεν γίνονται κατανοητές οι ελληνικές ανησυχίες και αιτιάσεις, από τις ΗΠΑ όσο και από το ΝΑΤΟ, σχετικά με τη σύνθετη φύση και τα δυνητικά προβλήματα από μια πρόχειρη λύση στο ζήτημα της ονομασί­ας των Σκοπίων: Κατά πόσο υπάρχουν δι­αβεβαιώσεις ότι η προστασία, εκ μέρους της Ουάσιγκτον, των επιχειρηματικών συμφερόντων της Exxon Mobil στην κυπρια­κή ΑΟΖ συνεπάγεται και έμπρακτη στήριξη της θέσης της Λευκωσίας σχετικά με την oριοθέτηση της τελευταίας; Η αντίθεση των ΗΠΑ στη σύσφιγξη των σχέσεων Τουρκίας με Ρωσία και Ιράν υποσκελίζεται τις προσπάθειες της πρώτης να κρατήσει την Άγκυρα εντός δυτικού πλαισίου.1

Η γκριζοποίηση του Αιγαίου, άρα η ύπαρξη συγκεχυμένου καθεστώτος όπου καμία χώρα δεν διαθέτει κυρίαρχη θέση, εξυπηρετεί τα συμφέ-ροντα κάθε μεγάλης θαλάσσιας δύναμης, όπως οι ΗΠΑ. Παράλληλα, η πίεση της Άγκυρας προς την Αθήνα δίνει αφορμή σε εκπρόσωπους του πολιτικού προσωπικού της χώρας να επισπεύδουν υπέρ μιας «λύσης» στο ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων, ώστε να επικεντρωθεί η προσοχή στα ανατολικά μας σύνορα. Η πίεση της Άγκυρας στην Αθήνα ενθαρρύνει, σύμφωνα με την παραπάνω συλλογιστική, τις στοχεύσεις της Ουάσιγκτον για επίλυση του ονοματολογικού των Σκοπίων, όπως και η ίδια πίεση, σε Αθήνα και Λευκωσία, για την παρεμπόδιση των ερευνών στην Αν. Μεσόγειο, ευνοεί τις στοχεύσεις της Μόσχας.

Επεκτείνοντας το συλλογισμό για το ΝΑΤΟ, πότε επέδειξε κατανόηση για τις ελληνικές θέσεις; Το 1955, το 1964, το 1974, το 1996; Γνωστός ακαδημαϊκός, εκφραστής της παραπάνω ευρωατλαντικής προσέγγισης, με συνεισφορά στην ανάπτυξη του κλάδου των διεθνών σχέσεων στη χώρα, αγανακτισμένος από τις τουρκικές προκλήσεις και την πολιτική ίσων αποστάσεων του ΝΑΤΟ αναφώνησε, σε πρόσφατη εκδήλωση «που είναι ο νατοϊκός πολιτισμός;»!

Παράλληλα, νοοτροπία μεγάλων προσδοκιών ενυπάρχει σε σχέση με το ευρωενωσιακό εγχείρημα, όταν ανώτατοι παράγοντες σημειώνουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σύνορα και είναι τα σύνορα των κρατών-μελών, όπως καθορίζονται κυριάρχως από αυτά. Σύμφωνα, όμως, με τα κοινοτικά κείμενα «σε περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος δεχθεί ένοπλη επίθε­ση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό δεν επηρεάζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών». Δεν υπάρχει αναφορά σε δράση της Ένωσης αλλά, μεμονωμένα, των κρατών-μελών τα οποία φυσικά την κρίσιμη ώρα θα σταθμί­σουν τα δικά τους συμφέροντα, όπως άλ­λωστε θα κάνει και η Ελλάς σε περίπτωση εχθροπραξιών μεταξύ Ρωσίας και Εσθο­νίας.

Παράλληλα, ακόμα και σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης ή φυσικής και ανθρωπογενούς καταστροφής, «η Ένωση και τα κράτη μέλη της ενεργούν από κοινού, με πνεύμα αλληλεγγύης, εάν ένα κράτος μέλος δεχθεί τρομοκρατική επί­θεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή». Η, από κοινού, δρά­ση Ένωσης και κρατών-μελών αποτυπώ­νουν την έμφαση σε προηγούμενη συναί­νεση των τελευταίων, άρα τη μη αυτόνομη δράση της Ε.Ε., με την τελευταία να κινη­τοποιεί τα μέσα (και στρατιωτικό) τα οποία «θέτουν στη διάθεση της τα κράτη-μέλη». Επιπροσθέτως, η παροχή συνδρομής στο ενδιαφερόμενο κράτος δεν λαμβάνει χώρα αυτόματα, αλλά μετά από αίτημα του τε­λευταίου και τα υπόλοιπα κράτη-μελη συ­ντονίζουν τις κινήσεις τους στο Συμβούλιο, ένα διακυβερνητικό οργανο.4 Η σχε­τική απόφαση εκδίδεται από το τελευταίο «μετά από κοινή πρόταση της Επιτροπής και του υπάτου εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτι­κής ασφαλείας». Εάν η απόφαση αυτή έχει συνέπειες σε αμυντικά θέματα (την κρίσι­μη στιγμή από ποιον θα κριθεί αυτό;), τό­τε το Συμβούλιο αποφασίζει, κατά κανόνα, με ομοφωνία. Σε περίπτωση δε, που ένα κράτος-μέλος, για «ζωτικούς και δεδηλωμένους λόγους εθνικής πολιτικής», αντιτα­χθεί σε απόφαση λαμβανομένης βάσει ει­δικής πλειοψηφίας δεν διεξάγεται ψηφο­φορία και το ζήτημα, αν το συγκεκριμένο κράτος επιμείνει, παραπέμπεται, με ειδι­κή πλειοψηφία, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου η οποία απόφαση λαμβάνεται ομοφώνα." Τα παραπάνω περί προνοιών των κοινοτικών συνθηκών για την συνδρο­μή σε ένα κράτος-μέλος και των σχετικών διαδικασιών καταδεικνύουν την απουσία ουσιαστικού σχήματος συλλογικής κοινο­τικής ασφαλείας.

Παράλληλα, η εναπόθεση ελπίδων στο δυτικό στρατόπεδο συνυπάρχει με μια αντίρροπη τάση, μικρότερης σε μέ­γεθος και επιρροή στο πολιτικό προσω­πικό της χώρας, αλλά με ερείσματα στην κοινωνία, ταύτισης με τον ρωσικό παρά­γοντα. Η ιστορική πείρα δεν προσμετράται και η διαχρονική στήριξη της Μόσχας στο σλαβικό παράγοντα στην περιφέρεια της Ελλάδος υποτιμάται η θεωρείται στοι­χείο του παρελθόντος. Οι συμφωνίες για την πώληση του αντιβαλλιστικού συστή­ματος S-400 στην Άγκυρα και την κατα­σκευή του σταθμού παραγωγής πυρηνικής ενεργείας στη μικρασιατική ακτή είναι ενδεικτικές ανεξάρτητα από το χρονοδι­άγραμμα και το βαθμό υλοποίησης τους. Η διαχρονική υπονομευτική στάση απέ­ναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο γνω­στή. Κυριότερο όλων, τα προσκόμματα εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο εξυπηρετούν τη Μό­σχα (ακόμα, ίσως, περισσότερο και από την Τουρκία καθότι η τελευταία μπορεί να λειτουργήσει και ως απλός χώρος διέλευσης αγωγών ακόμα και χωρίς συμ­μετοχή στη διαδικασία παραγωγής) κα­θώς έτσι ενισχύεται και κατοχυρώνεται ο ρόλος της, βραχυπρόθεσμα τουλάχι­στον, ως βασικού ενεργειακού τροφοδότη της Ευρώπης. Εκκλήσεις προς τη Μό­σχα για στήριξη των προσπαθειών Αθη­νών και Λευκωσίας σε αυτόν τον τομέα μαρτυρεί ασύγγνωστη αφέλεια... Παράλληλα με τα παραπάνω, η συμπεριφορά της Αθήνας σε σχέση με τη Μόσχα πρέπει να στοχεύει στη διατήρηση καλών (λει­τουργικών έστω) σχέσεων Ευρώπης-Ρωσίας έτσι ώστε αντιδυτικές συσπειρώσεις με μη δυτικές χώρες (Τουρκία) να κατα­στούν μη ελκυστικές για τη Μόσχα ή του­λάχιστον όχι εναλλακτικές και υπονομευ­τικές των σχέσεων με τις χώρες της Δύ­σης.

Καταληκτικά σχόλια

Η απόλυτη ταύτιση με έναν πόλο του διεθνούς συστήματος καθησυχάζει τους Έλληνες. Η σπουδή την οποία επιδεικνύει η ηγεσία προς σύναψη «στρατηγικών συμ­μαχιών»» με Ουάσιγκτον, Μόσχα Τελ-Αβίβ, Παρίσι ή οποιονδήποτε άλλον είναι ενδει­κτική του πως αντιλαμβάνεται η ηγεσία, αλ­λά και η κοινωνία, την υπόθεση προάσπι­σης της εθνικής ανεξαρτησίας.

Η συμμαχία των Αθηνών με τον οποιονδήποτε πρέπει να προσπορίσει οφέλη σε αυ­τόν, άρα η Αθήνα θα πρέπει να έχει κάτι απτό να προσφέρει στη συμμαχία, όπως στην πε­ρίπτωση του Α' Βαλκανικού Πολέμου όπου η συνεισφορά του Ελληνικού Ναυτικού στην παρεμπόδιση ενισχύσεων των οθωμανικών δυνάμεων υπήρξε αποφασιστικής σημασίας για τη συμμαχική νίκη.

Αν η Αθήνα δεν έχει τίποτα αξιόλογο να συνεισφέρει, παρά χρέη και συνεχείς εκκλήσεις για στήριξη, θα συνιστά βάρος για την όποια χώρα επιλέξει να συνάψει στρατηγική συμμαχία με αυτήν. Η προφα­νής αδυναμία των Αθηνών θα καταστήσει μια τέτοια στρατηγική συμμαχία ετεροβα­ρή, παγιοποιώντας -και νομικά- τη σχέση εξάρτησης μεταξύ των δύο. Η αυτοδύνα­μη ισχύς συνιστά προαπαιτούμενο, ώστε η όποια συμμαχία να έχει οφέλη για όλους τους συμμετέχοντες, άρα να εξασφαλιστεί και η μακροημέρευσή της.

Η ταύτιση, λοιπόν, με ένα κέντρο, με έναν πόλο του διεθνούς συστήματος, ταύ­τιση καθησυχαστική και νομιμοποιητική της απραξίας και της ηγεσίας και παραί­τησης της κοινωνίας αποτελεί λανθασμέ­νη ανάγνωση του προσανατολισμού και της θέσης της χώρας, αλλά και του Ελλη­νισμού ευρύτερα, συνιστώντας μια απλου­στευτική, ανιστόρητη και εθνικά επιζήμια σχηματοποίηση. Απαιτούνται συνθετότε­ρες αναγνώσεις.

Αναγνώσεις οι οποίες να αποτυπώ­νουν την θέση του Ελληνισμού, διαχρο­νικά, ως γεωγραφικός χώρος συνορια­κός-πολιτικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά- ο οποίος διατηρεί σχέσεις με όλους τους άξονες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και που υφίσταται, ιστορικά, απειλές (δια­φορετικής φύσης ανάλογα την προέλευ­ση και την περίοδο) από Ανατολή, Δύση και Βορρά.

Η έλλειψη προσανατολισμού, ο οποίος να αποτυπώνει την ιστορική πορεία και τις διαχρονικές ανάγκες ασφάλειας και ευη­μερίας του ελλαδικού κράτους, αλλά και του Ελληνισμού ευρύτερα, επηρεάζει και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τα συγκεκριμένα ζητήματα οι ίδιοι οι πολίτες. Οι μεμονωμένες πρωτοβουλίες αυθόρ­μητης ύψωσης της ελληνικής σημαίας σε βραχονησίδες μαρτυρούν τη ψυχοσύνθε­ση ενός λαού που κατανοεί πως η ηγεσία του δεν πράττει τα απαιτούμενα και απο­πειράται ο ίδιος να διορθώσει την κατάσταση, ενεργώντας πρόχειρα παραπαίοντας μεταξύ υποταγής και αποδοχής της πα­ρουσιαζόμενης ως ανώτερης ισχύος της Τουρκίας και συναισθηματικών υπερβο­λών, βραχυπρόθεσμων πατριωτικών εξάρ­σεων χωρίς συνέχεια και περιεχόμενο.

Η χώρα στερείται προσανατολισμού. Η κοινωνία στερείται ηγεσίας.

- Του Ιωάννου Σ. Λάμπρου -

ΜΑ in War Studies-MA in international Boundary Studies

(ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ-07/05/2018)