Η αρχή της δεδηλωμένης υπό το φως των πρόσφατων πολιτικών εξελίξεων

Γράφει ο Γιάννης Αδαμόπουλος

O Ιούνιος του 1874, οπότε και δημοσιεύτηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα «Καιροί» το περίφημο άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη με τίτλο «Τις πταίει», φαντάζει σίγουρα μακρινός. Έμελλε, ωστόσο, να σημαδέψει τη συνταγματική ιστορία της χώρας, σημαίνοντας την έμπρακτη υλοποίηση της λαϊκής βούλησης, αναφορικά με τον καθορισμό του επικεφαλής των εκάστοτε κυβερνήσεων. Με το προαναφερθέν άρθρο ο ανώνυμος - κατά τη στιγμή της δημοσίευσής του συντάκτης - συντάραξε τα πολιτικά δρώμενα της εποχής, στηλιτεύοντας τη μέχρι τότε πρακτική του ανώτατου άρχοντα του κράτους, ο οποίος - αδιαφορώντας για τα αποτελέσματα των εκλογικών διαδικασιών και την κατανομή των πολιτικών δυνάμεων μέσα στο Κοινοβούλιο - ανέθετε συστηματικά την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε πρόσωπα της επιλογής του, μη προερχόμενα από την πλειοψηφία, δυνάμενος να επιλέξει ακόμα και τον...
κηπουρό του, όπως χαρακτηριστικά επικράτησε να λέγεται. Η νίκη του Τρικούπη στις εκλογές του Ιουλίου του 1875, συνοδεύτηκε από τη χορήγηση σε αυτόν εκ μέρους του βασιλιά Γεωργίου Α' εντολής σχηματισμού κυβέρνησης, την οποία ακολούθησε η εκφώνηση του λεγόμενου «Λόγου του Θρόνου», διά του οποίου ο ανώτατος άρχοντας υποσχόταν ότι στο εξής θα απαιτεί για τις κυβερνήσεις «την δεδηλωμένην προς αυτάς εμπιστοσύνην των αντιπροσώπων του έθνους». Πλέον η αρχή της δεδηλωμένης αποτελεί αναμφισβήτητη δημοκρατική κατάκτηση, ρητά κατοχυρωμένη στο άρθρο 37 παράγρ. 2 εδ. α' του Συντάγματος.

Οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα έφεραν όλους εμάς σε διάστημα μικρότερο των δύο εβδομάδων - κατά τρόπο ιστορικά πρωτόγνωρο - ενώπιον δύο διαδικασιών συζήτησης και ψηφοφορίας για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης προς δύο αντίστοιχα κυβερνήσεις, μία μονοκομματική και μία συνεργασίας, που, παρεμπιπτόντως, προέκυψε ως επιτακτική ανάγκη των πολιτικών αδιεξόδων και των διεθνών πιέσεων σε βάρος της Ελλάδας υπό την απειλή της διακοπής της δανειοδότησης και, κατά συνέπεια, της χρεοκοπίας. 

Αναφορικά με την πρόταση για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης που κατέθεσε ο τέως πρωθυπουργός, το αξιοπρόσεκτο από την άποψη του συνταγματικού δικαίου - και λογικά άτοπο - συνίσταται στο ότι η εν λόγω ψήφος ζητήθηκε και εντέλει παρασχέθηκε εκ μέρους της κυβερνητικής πλειοψηφίας όχι με πρόθεση στήριξης και ενθάρρυνσης του κυβερνητικού σχηματισμού, αλλά ως μια εντολή για την ανάληψη πρωτοβουλιών διερεύνησης της δυνατότητας σχηματισμού νέας και ισχυρότερης κυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής. 

Αυτή όμως η άστοχη και με γνώμονα την ικανοποίηση ιδιοτελών σκοπιμοτήτων μεταχείριση της εν λόγω διαδικασίας δεν μπορεί παρά να συνιστά μια τελολογική εκτροπή αυτής, κινούμενη εκτός των επιδιώξεων που έθεσε με την καθιέρωσή της ο συντακτικός νομοθέτης. Ο ιδιότυπος συνδυασμός της κατάχρησης μιας συνταγματικής δυνατότητας και του παράδοξου να επιδιώκει μια κυβέρνηση να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης προτιθέμενη στη συνέχεια να παραιτηθεί μας έφεραν εντέλει αντιμέτωπους με την εκκίνηση των διαδικασιών για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας, δίχως να έχει προηγηθεί παραίτηση της τότε κυβέρνησης - εξέλιξη συνταγματικά μη προβλεπόμενη και, ως εκ τούτου, ανεπίτρεπτη.

Κατόπιν αυτών, εύλογα ο μέσος πολίτης αναρωτιέται αν το δημοκρατικό μας πολίτευμα κινείται προοδευτικά, αξιοποιώντας τις κατακτήσεις του παρελθόντος ή αν εντέλει το πολιτικό σύστημα και οι εκπρόσωποι του πρωτοστατούν με τις απερίσκεπτες ενέργειες τους στην απαξίωση θεσμών που έχουν κληθεί να προστατεύουν ως θεματοφύλακες αυτών.

*Ο κ. Γιάννης Αδαμόπουλος είναι πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.

(ΕΦ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-19/11/2011)