ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

Σύμφωνα με ελληνικές διπλωματικές πηγές, σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς επικρατεί ανησυχία για έναν νέο χάρτη που ετοιμάζεται όχι μόνο στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, όπου τα σύνορα έχουν ούτως ή άλλως καταρρεύσει, αλλά και στην ίδια τη Γηραιά Ήπειρο. 

ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΣΙΔΕΡΗ 

Στις 23 Δεκεμβρίου το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας, με την απόφασή του να ζητήσει την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, προκάλεσε τριγμούς στο ιστορικό οι­κοδόμημα της Γιάλτας. Ο εκνευρισμός και η ανησυχία είναι εμφανείς σε πολλές γωνιές της Ευρώπης, καθώς ο φόβος για ντόμινο αλλαγής συνόρων είναι πλέον ορατός και στα Βαλκάνια. 

Ως άμεση απάντηση στην απόφαση αυτή, η οποία υπαγορεύτηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες με τη στήριξη... της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, ανακοίνωσε το νέο δόγμα της χώρας του. 

Σύμφωνα με αυτό, οι κυριότεροι εξωτερικοί κίνδυνοι για τη χώρα είναι η επέκταση των στρατιωτικών δυνατοτήτων του ΝΑΤΟ και η αποσταθεροποίηση σε διάφορες περιοχές. Προφανώς ο Πούτιν δεν θέλει να αποκαλύψει τους έμπρακτους τρόπους αντίδρασης της Μόσχας, ήδη όμως σε συζητήσεις μεταξύ διπλωματών στους κόλπους του ΝΑΤΟ και της ΕΕ συνομολογείται ότι, αν τελικά η Ουκρανία κάνει το μεγάλο βήμα και ζητήσει ένταξη στο ΝΑΤΟ, θα έχει υπερβεί μια στρατηγική «κόκκινη γραμμή». Και ως επικρατέστερο ενδεχόμενο προβάλλει η κίνηση αυτή να είναι χωρίς επιστροφή όχι μόνο για την ίδια τη χώρα, αλλά και για το διεθνές σύστη­μα ασφάλειας και ειρήνης. 

Έντονος είναι ο προβληματισμός και σε διπλωματικούς κύκλους στην Αθήνα, δεδομένου ότι η ελληνική κυβέρνηση σταθερά, ενίοτε άκριτα και σίγουρα χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό, έχει εμπλακεί στην ουκρανική κρίση τασσόμενη αναφανδόν στο πλευρό του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Όχι βέβαια ότι η Μόσχα δεν έχει ευθύνες, αλλά αναμφίβολα η κρίση προέκυψε με πρωτοβουλία του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, όταν ανετράπη η νόμιμη κυβέρνηση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς με πραξικοπηματικό τρόπο, μέσω μιας ανίερης συμμαχίας δυτικών χωρών και νεοναζί. 

Τώρα όμως οι εξελίξεις προσλαμβάνουν άλλα χαρακτηριστικά, γιατί οι φόβοι για ανεξέλεγκτες εξελίξεις απασχολούν όχι μόνο Έλληνες διπλωμάτες, αλλά και πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Οι ΗΠΑ, που αναλαμβάνουν και πάλι χρέη... χωροφύλακα στην Ευρώπη, ωθούν τη Γερμανία στην ανάληψη της ευθύνης που της αναλογεί με βάση την οικονομική της ισχύ. Όμως τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται και το Βερολίνο αρχίζει να παίζει για μια ακό­μα φορά με τη φωτιά. 

Ο ρόλος της Ευρώπης 

Στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), που έχει παίξει αρκετές φορές σταθεροποιητικό ρόλο στον τομέα της ασφάλειας πανευρωπαϊκά, η ρωσική αντιπροσωπεία κατέστησε σαφές ότι η εγκατάλειψη από την Ουκρανία του κα­θεστώτος της «αδέσμευτης χώρας» αποτελεί μη φιλικό βήμα έναντι της Ρωσίας και «θα εντείνει τα προβλήματα και την όξυνση στις σχέσεις των δύο χωρών». Με βάση ελληνικές διπλωματικές πηγές, όχι μόνο στον ΟΑΣΕ, αλλά σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς και τις δεξαμενές σκέψης επικρατεί αναβρασμός και αγωνία για τις εξελίξεις, για αλλαγές συνόρων, για έναν νέο χάρτη που ετοιμάζεται όχι μόνο στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, όπου τα σύνορα έχουν ούτως ή άλλως κα­ταρρεύσει, αλλά και στην ίδια την Ευρώπη. 

Σημειώνεται ότι το καθεστώς ουδετερότητας υιοθετήθηκε το 2010 από την Ουκρανία, η ροή των εξελίξεων, ωστόσο, «κουρέλιασε» το καθεστώς αυτό, καθώς η καθοριστική ανάμειξη της ΕΕ και των ΗΠΑ στην ανατροπή της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς και της εγκαθίδρυσης ενός νέου καθεστώτος με επικεφαλής τον ολιγάρχη Ποροσένκο άλλαξε τα δεδομένα. Πέραν αυτών όμως η Ουκρανία είναι για τη Ρωσία ό,τι ήταν και είναι η Κούβα για τις ΗΠΑ. Η κρίση, ο Ψυχρός Πόλεμος, οι εντάσεις είναι αυτονόητα και το μόνο που δεν γνωρίζουμε είναι αν θα προκύψουν και πολεμικές κρίσεις. Οι αλλαγές συνόρων, πάντως, δεν προοιωνίζονται ομαλές εξελίξεις. 

Η δεύτερη φάση του σχεδίου αυτού προέβλεπε γενναία οικονομική ενίσχυση της Ουκρανίας, την οποία κλήθηκαν να εφαρμόσουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Τα πράγματα όμως δεν είναι απλά. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι η Ουκρανία χρειάζεται επιπρόσθετα 12 δις ευρώ χρηματοδότησης προκειμένου να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που βιώνει, αλλά η ΕΕ έχει περιορισμένη ικανότητα να βοηθήσει, όπως είπε στις 17 Δεκεμβρίου ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ. Η αδυναμία της ΕΕ να χρηματοδοτήσει την Ουκρανία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην άρνηση των κρατών-μελών να συγκεντρώσουν χρήματα, καθώς, όπως επισήμανε ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «η Κομισιόν δεν έχει αρκετά χρήματα στον προϋπολογισμό της». 

Κατά συνέπεια, η Ουκρανία έχει ήδη μετεξελιχθεί σε προτεκτοράτο. Η μισή χώρα τελεί υπό τον έλεγχο των Δυτικών κι η άλλη μισή υπό τον έλεγχο των Ρώσων. Η κρίση, δηλα­δή, δεν έχει φτάσει ακόμη στο ζενίθ. 

Κινούμενη άμμος η πρώην ΕΣΣΔ 

0πως εκτιμούν διπλωματικές και πανεπιστημιακές πηγές που παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις, είναι βέβαιο ότι το επόμενο διάστημα θα επιδεινωθεί η κατάσταση, με τη Ρωσία να ενσωματώνει κι άλλα τμήματα της Ανατολικής Ουκρανίας αν το Κίεβο αιτηθεί και επισήμως ένταξη στο ΝΑΤΟ. Αυτό, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, είναι το κομβι­κό σημείο. Γιατί, αν ο Πέτρο Ποροσένκο (ο οποίος στην παρούσα φάση φέρεται να είναι έντονα προβληματισμένος με τους Δυτικούς συμμάχους του) κάνει το κρίσιμο βήμα, δεν είναι μόνο η απώλεια του ανατολικού τμή­ματος της χώρας που θα προκαλέσει μεγα­λύτερη κρίση, αλλά και οι παρενέργειες που θα προκληθούν, οι οποίες θα αναστατώσουν ολόκληρη την Ευρώπη. 

Πέρα από την ένταση και τους φόβους των βαλτικών και των σκανδιναβικών χωρών αλλά και της Πολωνίας, που θα βιώσουν αυτή τη νέα αλλαγή κλίματος, οι παρενέρ­γειες θα φτάσουν μέχρι τα Βαλκάνια. Σε πρώ­τη φάση οι ίδιες πηγές θεωρούν βέβαιη την ενσωμάτωση της Υπερδνειστερίας στη Ρω­σία. Πρόκειται για μια περιοχή που αποσπά­στηκε από τη Μολδαβία με τη βοήθεια ρωσι­κών δυνάμεων το 1990. Το 2006 οι κάτοικοι της περιοχής με δημοψήφισμα τάχθηκαν σε ποσοστό 93,1% υπέρ της ανεξαρτητοποίησής τους από τη Μολδαβία και της ένωσης με τη Ρωσία. Ήδη, δε, γίνεται λόγος και για ενσωμάτωση της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας, τη στιγμή που οι δημόσιες δηλώ­σεις αξιωματούχων του ΝΑΤΟ περί ένταξης της Ουκρανίας στη Συμμαχία είναι σχεδόν καθημερινές. 

«Τρομάζει» το Βερολίνο 

Ωστόσο, ο μεγάλος φόβος όσων παρακο­λουθούν τις εξελίξεις είναι τα Βαλκάνια, κα­θώς και εδώ ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος. Η Γερμανία που επηρεάζει τις εξελίξεις, βλέπο­ντας την κατάσταση στην Ουκρανία, θεωρεί ότι, αν δεν επέλθει κάποια συμφωνία, είναι θέμα χρόνου το ντόμινο αλλαγής συνόρων να φτάσει στα Βαλκάνια, με πρωταγωνιστική δύναμη το αλβανικό στοιχείο. Δεν είναι κα­θόλου τυχαίο το γεγονός -το αντίθετο μάλιστα- ότι η Γερμανία επηρεάζει καθοριστικά τους Αλβανούς των Βαλκανίων, τα Τίρανα, την Πρίστινα και το Τέτοβο, ενώ έχει αναπτύ­ξει έντονη διπλωματική δραστηριότητα τα τελευταία δύο χρόνια. Διαφορετική στάση τηρεί έναντι της Σερβίας, την οποία προσπα­θεί με εκβιασμούς να σύρει στην «αυλή» του Βερολίνου, καθώς θέτει συνεχώς πολιτικούς όρους στο Βελιγράδι προκειμένου να αρχί­σει ενταξιακές διαπραγματεύσεις. 

Η Αλβανία επί πρωθυπουργίας Έντι Ράμα κατάφερε να οξύνει τις διμερείς σχέσεις της και με την Ελλάδα και με τη Σερβία, ενώ προ­βληματικές χαρακτηρίζονται οι σχέσεις της και με τις άλλες χώρες της περιοχής. Η κλιμά­κωση της εθνικιστικής ρητορικής, η άρνηση καταδίκης σειράς επεισοδίων με επίκεντρο τη «Μεγάλη Αλβανία» και η ανάδειξη του αιτήματος αυτού σε κεντρικό ζήτημα του πο­λιτικού συστήματος στα Τίρανα προκαλούν εύλογες ανησυχίες. Η ένωση Αλβανίας - Κοσόβου ή, εναλλακτικά, η ενίσχυση της Πρί­στινα και ο πιθανός διαμελισμός της ΠΓΔΜ με την ενίσχυση της αυτονομίας των Αλβα­νών, όπως και η διεκδίκηση της αυτονομίας των Αλβανών στην κοιλάδα του Πρέσεβο, θα προκαλέσουν μεγάλες εντάσεις στα Βαλκά­νια, με άγνωστες τις παρενέργειες που μπο­ρεί να επιφέρουν στα γειτονικά κράτη. 

Το γεγονός ότι η Γερμανία είναι εκείνη που παρασκηνιακά κινεί τα νήματα στα Βαλκάνια μέσω ομαδοποιήσεων χωρών της περιοχής καταδεικνύει την αγωνία του Βερολίνου να ενισχύσει την επιτήρηση και τη διπλωματική καθοδήγηση των Δυτικών Βαλκανίων. Όπως εκτιμούν διπλωματικές πηγές στην Αθήνα, αν οι εξελίξεις στο ρωσο-ουκρανικό μέτωπο οξυνθούν και η εμπλοκή του ΝΑΤΟ αυξηθεί, είναι βέβαιο ότι η ένταση στα Βαλκάνια θα κλιμακωθεί. Ταυτόχρονα, τονίζουν οι ίδιες πηγές, είναι πάρα πολύ πιθανό να αναπτυ­χθούν νέα οπλικά συστήματα στις χώρες της περιοχής, όπως τα αντιπυραυλικά συστήμα­τα των ΗΠΑ, που ήδη προγραμματίζεται να εγκατασταθούν και στην Ελλάδα εν μέσω πολιτικής σιωπής, εξέλιξη που θα επιβαρύ­νει έτι περαιτέρω το κλίμα μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας. 

Η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να βρίσκε­ται σε απόσταση από τις λογικές αλλαγής συ­νόρων, θέλει δεν θέλει όμως είναι υποχρεω­μένη να μελετήσει τις εξελίξεις και να προε­τοιμαστεί διά παν ενδεχόμενο. Κύριο καθή­κον της Ελλάδας είναι να αντισταθεί στον μεγαλοϊδεατισμό των κυρίαρχων δυνάμεων της Αλβανίας στα Τίρανα και των Αλβανών στις γειτονικές χώρες και να παρουσιάσει το δικό της σχέδιο για τη συνύπαρξη στα Βαλκάνια. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει όμως ανα­βαθμισμένη δράση της ελληνικής διπλωμα­τίας, επίσης αναβαθμισμένο διάλογο μεταξύ των πολιτικών κομμάτων τόσο εντός όσο και εκτός του Κοινοβουλίου και, κυρίως, ένα νέο δόγμα που θα προσδιορίζει με σαφήνεια τους στόχους της χώρας σε ένα δύσκολο και ολοένα πιο επικίνδυνο περιβάλλον, που πλέον απειλεί την ίδια την ειρήνη.  

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-31/12/14-07/01/15)