Προκλήσεις Τούρκων και «άδειασμα» Κοτζιά

► Πώς η εθνική μας ατολμία στερεί διαχρονικά το αυτονόητο δικαίωμα της επέκτασης στα 12 μίλια-Οι τουρκικοί λεονταρισμοί, τα «ήξεις αφήξεις» της ελληνικής διπλωματίας και η χρυσή ευκαιρία που δίνει η αμερικανο-τουρκική ένταση για τα εθνικά θέματα. 

► Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ παρουσίασε χάρτη ο οποίος δείχνει την τουρκική υφαλοκρηπίδα να εκτείνεται και νοτιοανατολικά της Κρήτης. 

► Ο χάρτης της ελληνικής AOZ, συμπεριλαμβανομένου του Καστελόριζου, ανατρέπει πάγιες τουρκικές διεκδίκησες στην Ανατολική Μεσόγειο. 

► Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν η Άγκυρα θα επιχειρήσει να ανατρέψει τη μέχρι τώρα ασταθή ισορροπία που επικρατεί στην περιοχή στέλνοντας το «Μπαρμπαρόσα» να πραγματοποιήσει σεισμικές έρευνες στην περιοχή νοτίως του Καστελόριζου. Μια τέτοια ενέργεια θα πυροδοτούσε ελληνοτουρκική κρίση. Η συγκυρία, πάντως δεν την ευνοεί. 

Όσο πλησίαζε ο χρόνος για την πραγματοποίηση της γεώτρησης από την ExxonMobil στο Οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ τόσο ανέβαινε το θερμόμετρο στην Άγκυρα. Οι Αμερικανοί, ωστόσο, είχαν στείλει ξεκά­θαρο μήνυμα ότι δεν θα ανεχθούν την οποιαδήποτε παρενόχληση. Και για να μην αφήσουν καμία αμφιβολία, έχουν στείλει στην περιοχή ναυτικές μονάδες. Με άλλα λόγια δεν αφήνουν περιθώ­ρια στον Ερντογάν για λεονταρισμούς. 

Από την άλλη πλευρά, η Άγκυρα δεν μπορεί να καταπιεί το γεγονός ότι η προσπάθεια της να «γκριζάρει» την κυπριακή ΑΟΖ έχει πέσει στο κενό λόγω της ανάμειξης μεγά­λων πετρελαϊκών εταιρειών όπως η ExxonMobil και η Total. Μη μπορώντας να αντιδράσει στο επίμαχο θέμα, κατέφυγε στη δοκιμασμένη μέθοδο των προκλήσεων μέσω του ερευ­νητικού σκάφους «Μπαρμπαρόσα». 

Οι Τούρκοι έχουν επανειλημμένως δεσμεύσει θαλάσσιες περιοχές στην Ανατολική Μεσόγειο, οι οποίες με βάση την αρχή της μέσης γραμμής εκτείνονται δυτικά εντός της ελλη­νικής υφαλοκρηπίδας (η Ελλάδα δεν έχει ανακηρύξει ΑΟΖ) και ανατολικά εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Όπως συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις, μονάδα του Ελληνικού Ναυτικού παρακολουθεί από απόσταση οπτικής επαφής το τουρκικό σκάφος προκειμένου να διαπιστώσει εάν πραγματοποιεί σεισμικές έρευνες. 

Οι λεονταρισμοί της Τουρκίας 

Η Άγκυρα εκμεταλλεύθηκε αυτή την παρακολούθηση για να προκαλέσει πολεμικό κλίμα ισχυριζόμενη ότι η φρεγάτα «Νικηφόρος Φωκάς» παρενόχλησε το «Μπαρμπαρόσα», πράγμα που η Αθήνα διέψευσε κατηγορηματικά. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον υπουργό Άμυνας Χουλουσί Ακάρ να εκτοξεύσουν απειλές ότι η Τουρ­κία θα αντιδράσει δυναμικά εάν υπάρξει άλλη παρενόχληση. Ήταν ξεκάθαρο πως η Άγκυρα επιδιώκει να δημιουργήσει την εντύπωση ότι σημείωσε νίκη στα σημεία επί της Ελλάδας, με την έννοια ότι η τουρκική αντίδραση υποχρέωσε την Αθήνα να υποχωρήσει. 

Η δήλωση Κοτζιά -ενώπιον του πρωθυπουργού- για επέ­κταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μιλιά στο Ιόνιο έδωσε μια δεύτερη ευκαιρία στην Άγκυρα να πουλήσει τσαμπουκά. Στην πραγματικότητα, δεν αμφισβητεί την επέκτα­ση των χωρικών υδάτων στο Ιόνιο. Οι απειλητικές δηλώσεις και τα ενορχηστρωμένα δημοσιεύματα των τουρκικών ΜΜΕ ουσιαστικά συνιστούν μία προειδοποίηση προς την Αθήνα να μην προχωρήσει σε επέκταση των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. 

Η δήλωση Τσίπρα μάλιστα ερμηνεύθηκε και από Τούρκους αξιωματούχους και από τα τουρκικά ΜΜΕ ως άτακτη υποχώ­ρηση λόγω της τουρκικής αντίδρασης. Εξ ου και οι σχετικές θριαμβολογίες. Υπενθυμίζουμε ότι ο πρωθυπουργός δήλωσε πως η επέκταση στο Ιόνιο θα γίνει σταδιακά και όχι με Προεδρικό Διάταγμα, όπως είχε προαναγγείλει ο τέως υπουργός Εξωτερικών, αλλά με κατάθεση νομοσχεδίου και αφού επιδιωχθεί μία συνεννόηση με τά κόμματα της αντιπολίτευσης. 

Προφανώς, σε ζητήματα εθνικής σημασίας όπως η επέ­κταση των χωρικών υδάτων απαιτείται διαμόρφωση εθνικής γραμμής. Είναι αληθές ότι το πολιτικό κλίμα δεν ευνοεί τη συνεννόηση. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει πως δεν έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα περιθώρια προτού η κυβέρνηση προχω­ρήσει σε σχετική εξαγγελία. Ο Κοτζιάς δεν ακολούθησε αυτό τον δρόμο. Όπως φάνηκε και από την υπερφίαλη δήλωσή του άτι μεγάλωσε την Ελλάδα (!), αυτό που κυρίως τον ενδιέφερε ήταν να πιστωθεί πολιτικά την επέκταση. Ας σημειωθεί ότι ο ίδιος είχε δώσει στίγμα των προθέσεών του με μία αναφορά κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στην ΕΡΤ τον περασμένο Δεκέμβριο. 

Η ελληνική εξαίρεση 

Υπενθυμίζουμε άτι σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να επεκτείνει μονομερώς τα χωρικά του ύδατα μέχρι τα 12 μίλια. Κι αυτό έχουν πράξει όλα τα κράτη, με μόνη εξαίρεση την Ελλάδα. Εάν ασκούσε το δικαίωμά της, θα ακύρωνε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις τουρκι­κές επεκτατικές διεκδικήσεις επειδή τα διεθνή ύδατα θα περιορίζονταν δραστικά, άρα ένα πολύ μεγάλο τμήμα του πελάγους θα γινόταν ελληνική θάλασσα. Μεταξύ των άλλων, θα έλυνε πρακτικά και το ζήτημα της οριοθέτησης της υφα­λοκρηπίδας, αφού θα έμεναν σχετικά μικρές θαλάσσιες περι­οχές προς οριοθέτηση. 

Αυτός είναι ο λόγος που οι Τούρκοι εναντιώθηκαν εξαρχής στην επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Τον Ιούνιο 1995, μάλιστα, η Τουρκική Εθνοσυνέλευση εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να λάβει ακόμα και στρατιωτικά μέτρα για να εμποδίσει την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Η Άγκυρα είχε επίγνωση ότι εάν γινόταν η επέκταση, η επιχείρηση έγερσης μονομερών επεκτατικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο, που προωθεί συστηματικά από το 1973, θα κατέρρεε. 

Παραδοσιακά, η Αθήνα ισχυρίζεται δημοσίως ότι διατηρεί ακέραιο το δικαίωμά της και θα το ασκήσει όποτε αυτή κρίνει. Είναι σαφές, όμως, πως όταν ένα δικαίωμα δεν ασκείται για πολλή χρόνια ατροφεί. Η άσκησή του γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Επί κυβέρνησης Σημίτη μάλιστα, στο πλαίσιο των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών, το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων έγινε αντικείμενο ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων. Κι αυτό παρότι (σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο) πρόκειται για ένα δικαίωμα το οποίο η Ελλάδα μπορεί να ασκήσει μονομερώς, χωρίς υποχρέωση να το διαπραγμα­τευτεί με τα γειτονικά κράτη. 

Στο κέντρο των διερευνητικών επαφών ήταν μια φόρμου­λα ελληνικών χωρικών υδάτων πολλαπλού εύρους. Συγκεκρι­μένα, σε περιοχές αδιάφορες για την Τουρκία η Ελλάδα θα μπορούσε να επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της στα 12 μίλια. Στο ανατολικό Αιγαίο θα τα άφηνε στα έξι μίλια και στο δυτικό θα τα επέκτεινε στα 8-10. 

Από τη στιγμή που η Αθήνα κακώς επέλεξε να διαπραγματευθεί με την Άγκυρα το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων, τουλάχιστον ας το διαπραγματευτεί σωστά. Έπρεπε εξαρχής να έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια σε όλες τις περιοχές που δεν γειτνιάζουν με την Τουρκία και στη συνέχεια να διαπραγματευθεί με την Άγκυρα ένα συμβιβασμό για το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων στις περιοχές που γειτνιάζουν (8-10 μιλιά). 

Εάν το είχε κάνει, οι μη γειτνιάζουσες με την Τουρκία θα­λάσσιες περιοχές θα είχαν βγει εκτός διαπραγμάτευσης ενώ τώρα η Άγκυρα ζητάει να μην υπάρξει καμία επέκταση στο ανατολικό Αιγαίο, προσφέροντας ως αντάλλαγμα την αποδο­χή της επέκτασης στο Ιόνιο και στο Λιβυκό! Προσφέρει δηλαδή αυτό που η Ελλάδα μπορεί να κάνει μόνη της, χωρίς η Τουρκία να έχει το παραμικρό πρόσχημα αντίδρασης. 

Η Αθήνα δεν είχε μέχρι τώρα προχωρήσει σε κατά περιο­χή επέκταση με το επιχείρημα ότι εάν το έκανε, θα ήταν σαν να παραδεχόταν τον τουρκικό ισχυρισμό άτι το Αιγαίο είναι ειδική θάλασσα και άρα πρέπει να ισχύσουν ειδικές διευθε­τήσεις. Αυτό το επιχείρημα επικαλέσθηκαν και η ΝΔ και ο Ευάγγελος Βενιζέλος για να ασκήσουν κριτική στην εξαγγε­λία Κοτζιά - Τσίπρα. 

Φοβικά σύνδρομα 

Το επιχείρημα θα ήταν απολύτως βάσιμο εάν η Αθήνα δεν είχε ήδη διαπραγματευθεί με την Άγκυρα τη φόρμουλα χωρι­κών υδάτων διαφορετικού εύρους και, βεβαίως, εάν ήταν αποφασισμένη να ασκήσει το δικαίωμά της για επέκταση στα 12 μίλια. Τώρα είναι προσχηματικό επειδή η Αθήνα έχει υποκύψει -έστω κι αν δεν το ομολογεί- στον εκβιασμό του τουρ­κικού casus belli. 

Το φοβικά σύνδρομο της ελληνικής πολιτικής ελίτ για εν­δεχόμενο θερμό επεισόδιο την έχει εμποδίσει όλα αυτά τα χρόνια ακόμα και να κλείσει τους κόλπους, χαράζοντας ευθείες γραμμές βάσης, όπως της δίνει το δικαίωμα το Διεθνές Δίκαιο. Κι αυτό παρότι η Άγκυρα δεν έχει ποτέ προβάλει σχετική αντίρρηση. Αυτή η κίνηση θα προσέθετε στα ελληνικά χωρικά ύδατα στο Αιγαίο 6250 τετρ. χλμ. - όχι πολύ, αλλά ούτε και λίγο. 

Το λάθος των Κοτζιά - Τσίπρα είναι ότι όφειλαν να έχουν συνεννοηθεί με την αντιπολίτευση και να έχουν εξασφαλίσει τη συναίνεση της Ουάσινγκτον και της Ε.E. Το τελευταίο πι­θανότατα είναι διπλωματικά εφικτό λόγω της κρίσης στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η Ελλάδα άλλωστε θα είναι γενναιόδωρη στην καθιέρωση διαδρόμων ελεύθερης ναυσι­πλοΐας ώστε να κάμψει ενδεχόμενες δυτικές αντιδράσεις. 

Η Ε.Ε. πήρε σαφή θέση, ενώ οι ΗΠΑ επανέλαβαν την πάγια γενικόλογη θέση τους ότι υποστηρίζουν την κυριαρχία των δύο χωρών (άρα και το κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας για επέκταση των χωρικών υδάτων;) και ότι συστήνουν να χρησιμοποιηθούν οι διπλωματικοί δίαυλοι για την αντιμετώπιση του ζητήματος (δηλαδή όχι απειλή στρατιωτικής βίας, αλλά και διμερή διαπραγμάτευση;). 

Οι νέες προκλήσεις Ακάρ 

Εάν είχε προηγηθεί η κατάλληλη διπλωματική προεργασία η εικόνα ενδεχομένως να ήταν ευνοϊκότερη. Η Αθήνα πιθανό­τατα θα μπορούσε να νομοθετήσει την επέκταση ταυτοχρόνως στο Ιόνιο, στο Λιβυκό, αλλά και στο Κρητικό και στο Μυρτώο, δηλαδή σε ακτές οι οποίες δεν γειτνιάζουν με την Τουρκία. Ανακοινώνοντας την επέκταση μόνο στο Ιόνιο, οι Κοτζιάς - Τσίπρας έδωσαν την ευκαιρία στην Άγκυρα να επαναφέρει το casus belli, το οποίο υποτίθεται ότι είχε αποσυρθεί. Με τον τρόπο αυτό θέλει να αποκλείσει επέκταση ακόμα και στις ακτές της δυτικής Πελοποννήσου και της βόρειας Κρήτης. 

Η τουρκική αντεπίθεση δεν περιορίστηκε στην καλλιέργεια πολεμικού κλίματος. Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας όχι μόνο ζήτησε την αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών, αλλά και παρουσίασε χάρτη ο οποίος δείχνει την τουρκική υφαλοκρηπίδα να εκτείνεται και νοτιοανατολικά της Κρήτης. O χάρτης δείχνει ότι με τα νησιά να έχουν υφαλοκρηπίδα (όπως προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο) και με βάση την αρχή της μέσης γραμμής η Τουρκία θα «χάσει» 104.000 τετρ. χλμ θαλάσσια έκταση. Ο χάρτης του Ακάρ οριοθετεί την υφαλοκρηπίδα στην Ανατολική Μεσόγειο με βάση τον τουρκικό ισχυρισμό ότι τα νησιά (ακόμα και η Κρήτη) έχουν μόνο χωρικά ύδατα 6 μιλιών και όχι υφαλοκρηπίδα! 

Οι Τούρκοι συνηθίζουν να δεσμεύουν για σεισμικές έρευνες και για ασκήσεις περιοχές που περικυκλώνουν το σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Σκοπός τους, να το αποκόψουν από την αλυσίδα των ελληνικών νησιών του Αιγαίου. Επιδίωξη των Τούρκων είναι να παρουσιάσουν- το εν λόγω νησιωτικό σύ­μπλεγμα ως απομονωμένες ελληνικές νησίδες οι οποίες βρίσκονται κάτω από την τουρκική ακτογραμμή και ως εκ τούτου δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. 

Η Άγκυρα διακηρύσσει και με αεροναυτικές ασκήσεις τη διεκδίκηση της θαλάσσιας περιοχής νότια και ανατολικά της γραμμής Ρόδος-Κάρπαθος-Κάσος-Κρήτη. Θέλει να καταστήσει σαφές ότι έχει θέσει υπό τον στρατιωτικό έλεγχό της την περιοχή μεταξύ Ρόδου - Κρήτης και Κύπρου και κατ’ αυτό τον τρόπο να αποτρέψει την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με την Αίγυπτο, η οποία βρίσκεται σε στάδιο τεχνικής επεξεργασίας. 

Υπενθυμίζουμε τη δήλωση του τότε Τούρκου αρχηγού ΓΕΝ ναύαρχου Μετίν Ατάτς στις 19 Οκτωβρίου 2008: «Εκτιμώ ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα καταστεί εστία προστριβών και συγκρούσεων λόγω της πετρελαϊκής σπουδαιότητας που θα αποκτήσει προσεχώς. Εξαιτίας των πετρελαίων που διαθέτει, θα μετατραπεί σε έναν δεύτερο Αραβικό Κόλπο. // Τουρκία πρέπει να επαγρυπνεί και να αντιδράσει». 

Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν η Άγκυρα θα επιχειρήσει σ’ αυτή τη συγκυρία να ανατρέψει τη μέχρι τώρα ασταθή ισορροπία που επικρατεί στην περιοχή. Εάν, με άλλα λόγια, στείλει το «Μπαρμπαρόσα» να πραγματοποιήσει σεισμικές έρευνες στην περιοχή νοτίως του Καστελόριζου. Μια τέτοια ενέργεια θα πυροδοτούσε ελληνοτουρκική κρίση. 

Η συγκυρία, πάντως, δεν την ευνοεί. Ελλάδα και Κύπρος έχουν πλέον αποκτήσει σημαντικό ρόλο για τις ΗΠΑ στο πλαίσιο της ανάδυσης ενός νέου περιφερειακού συστήματος ασφάλειας. Είναι ενδεικτικό ότι η Ουάσινγκτον θα συμμετάσχει στον διάλογο Ελλάδας-Κύπρου- Ισραήλ για ζητήματα ασφάλειας. «Η Ανατολική Μεσόγειος», όπως διετύπωσε ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Γουές Μίτσελ σε πρόσφατη εκδήλωση του ινστιτούτου Atlantic Council, «αποτελεί ένα πολύ τρωτό σύνορο». 

Του Σταύρου Λυγερού 

(ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ-27/10/2017)