ΜΙΑ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΗ ΚΑΙ ΑΝΗΣΥΧΗΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

► Από τη Μεσόγειο έως την Κορέα η υφήλιος βρίσκεται στα ... όπλα, με τη στρατιωτική ισχύ να επανεμφανίζεται στις διεθνείς σχέσεις. 

► ΟΙ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΤΟ 2017 ΑΝΗΛΘΑΝ ΣΕ 1,739 ΤΡΙΣ. ΔΟΛΑΡΙΑ. ΠΟΣΟ ΠΟΥ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΙ ΣΤΟ 2,2% ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΑΕΠ. 

► Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΣΟ ΤΩΝ ΠΥΡΗΝΙΚΩΝ ΟΣΟ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΤΙΚΩΝ ΟΠΛΩΝ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΙΟ ΑΠΑΘΕΣ ΚΑΙ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ. 

ΤΟΥ ΔΡ. ΙΩΑΝΝΗ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΥ* 

Έχουμε τονίσει ότι το τρέχον μεταψυχροπολεμικό διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από αποσταθεροποιητικά χαρακτηριστικά όπως: 

1) Η γεωπολιτική αστάθεια από τη χερσόνησο της Κορέας τη νοτιοκινεζική θάλασσα τον Ινδικό Ωκεανό, τη διαμάχη Ινδίας - Πακιστάν, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, τη Μέση Ανατολή με τη συνεχιζόμενη αραβοϊσραηλινή διαμάχη, το άλυτο Κουρδικό ζήτημα, την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού, τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, την ουκρανική κρίση, την αστάθεια του Καυκάσου (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Τουρκία), την ελληνοτουρκική διαφορά, τα προβλήματα των Βαλκανίων. 

2) Η οικονομική αστάθεια, η οποία εκφράζεται από τη διπλή κρίση δολαρίου - ευρώ, την εκρηκτική άνοδο του χρέους των δυτικών οικονομιών και την αποβιομηχάνιση της Δύσης σε σχέση με τις χώρες της Ασίας. 

3) Η δημογραφική αστάθεια, η οποία εκφράζεται από τη συνεχή γήρανση του πληθυσμού των δυτικών κοινωνιών και τη αλματώδη αύξηση του πληθυσμού της Ασίας και της Αφρικής. 

4) Η γεωπολιτική σύγκρουση των Μεγάλων Δυνάμεων (αγγλοσαξονικός κόσμος, Ρωσία - Κίνα - Γερμανία). Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η ανάδειξη ενός άλλου αποσταθεροποιητικού παράγοντα της νέας κούρσας εξοπλισμών μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων. 

Αυξήθηκαν τα ποσά παγκοσμίως 

Ο ορισμός των αμυντικών δαπανών διαφέρει σε κάθε χώρα και σε κάθε πηγή. Συνήθως, οι αμυντικές δαπάνες αφορούν σε δαπάνες μισθοδοσίας προσωπικού, σε εξοπλιστικές δαπάνες, σε δαπάνες λογιστικής υποστήριξης (για ανταλλακτικά, πυρομαχικά, καύσιμα κ.λπ.), σε δαπάνες υποδομών (συντήρηση βάσεων, αεροδρομίων κ.λπ.), σε απόρρητες δαπάνες κατασκοπείας-αντικατασκοπείας. Όμως σε ορισμένες χώρες οι αμυντικές δαπάνες εμπεριέχουν δαπάνες για Σώματα Ασφαλείας (αστυνομία, πυροσβεστική, αντιτρομοκρατική υπηρεσία, λιμενικό κλπ.). Επίσης, μπορεί να εμπεριέχουν δαπάνες για διεθνείς αποστολές και εμπλοκή σε πολεμικές επιχειρήσεις σε άλλες χώρες. Οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων είναι μια ακόμη εξειδικευμένη δαπάνη, η οποία διαφέρει από χώρα σε χώρα ανάλογα με το μέγεθος ανάπτυξης της πολεμικής βιομηχανίας. 

Ένα δεύτερο ζήτημα αφορά στον προσδιορισμό των αμυντικών δαπανών σε τρέχουσες και σταθερές τιμές ενώ ένα τρίτο ζήτημα είναι η συγκριτική ανάλυση, όπου εκεί η ετήσια μέση συναλλαγματική ισοτιμία έχει σημαντικό ρόλο. Υπό αυτές τις συνθήκες οι εκτιμήσεις διαφέρουν από πηγή σε πηγή, αφού ο κάθε φορέας ακολουθεί διαφορετική μεθοδολογία εκτίμησης των αμυντικών δαπανών. Παρά τις δυσκολίες αποτίμησης μετά την έκρηξη της ουκρανικής κρίσης, οι αμυντικές δαπάνες των κυριότερων χωρών την περίοδο 2014-2017 είχαν αυξητική τάση (για το τρέχον έτος δεν υπάρχουν συνολικά στοιχεία). 

Σε τρέχουσες τιμές οι εκτιμήσεις είναι οι ακόλουθες: 

• Οι αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ ήταν το 2014 653,9 δισ. δολάρια, το 2015 641,2 δισ. δολάρια, το 2016 664,05 δισ. δολάρια, το 2017 818,2 δισ. δολάρια. Οι αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ για το 2017 εμπεριέχουν επιπρόσθετα κονδύλια, όπως το κόστος των πολεμικών επιχειρήσεων σε διάφορες περιοχές του κόσμου, ενώ για το 2018 οι εκτιμήσεις ανα­φέρουν 848 δισ. δολάρια. 

• Οι αμυντικές δαπάνες της Ρωσίας (σε ρούβλια) ήταν το 2014 2,49 τρισ., το 2015 3,3 τρισ., το 2016 3,145 τρισ., το 2017 3,9 τρισ. Σε δολάρια τα νούμερα για τα αντίστοιχα έτη ήταν 69,3 δισ., 52 δισ. (λόγω μείωσης της ισοτιμίας δολαρίου - ρουβλίου), 69,2 δισ. και 66,3 δισ. Οι εκτιμήσεις για το 2018 αναφέρουν πτώση αμυντικών δαπανών, όχι όμως αναγκαστικά των εξοπλιστικών. 

• Οι αμυντικές δαπάνες της Κίνας ήταν το 2014 191,9 δισ. δολάρια, το 2015 204,51 δισ. δολάρια, το 2016 216,03 δισ. δολάρια, το 2017 228,17 δισ. δολάρια, ενώ οι προβλέψεις για τα επόμενα έτη είναι αυξητικές με ρυθμό περίπου 8% ετησίως. 

• Οι αμυντικές δαπάνες της Ινδίας ήταν το 2014 50,9 δισ. δολάρια, το 2015 51,39 δισ. δολάρια, το 2016 56,63 δισ. δολάρια, το 2017 59,75 δισ. δολάρια. Οι προβλέψεις για τα επόμενα έτη είναι αυξητικές. 

• Οι αμυντικές δαπάνες της Γαλλίας (σε ευρώ) ήταν το 2014 39,1 δισ., το 2015 39,2 δισ., το 2016 39,9 δισ., το 2017 43,2 δισ. Συνολικά, για την πε­ρίοδο 2014-2018 οι γαλλικές αμυντι­κές δαπάνες έχουν οριστεί στα 190 δισ. ευρώ, ενώ για την περίοδο 2019- 2025 ο αμυντικός προϋπολογισμός έχει οριστεί στα 295 δισ. ευρώ. 

• Οι αμυντικές δαπάνες της Βρε­τανίας (σε στερλίνες) ήταν το 2014 34,4 δισ., το 2015 35,1 δισ., το 2016 35,3 δισ., το 2017 36,9 δισ. Οι προ­βλέψεις είναι επίσης αυξητικές. 

Οι αμυντικές δαπάνες των Με­γάλων Δυνάμεων παραμένουν υψη­λές - αν και σε δολάρια οι αμυντικές δαπάνες της Ρωσίας έχουν μειωθεί λόγω της πτώσης της συναλλαγμα­τικής αξίας του ρουβλίου. Οι συνολι­κές παγκόσμιες αμυντικές δαπάνες το 2017 ανήλθαν σε 1,739 τρισ. δο­λάρια, με βάση τους υπολογισμούς του Ινστιτούτου της Στοκχόλμης (SIPRI), ποσό που αντιστοιχεί στο 2,2% του παγκόσμιου ΑΕΠ. 

Εξέλιξη πυρηνικών δυνάμεων... 

Ο αριθμός των πυρηνικών κεφα­λών το 2014 ανά χώρα ήταν: ΗΠΑ: 7.300, Ρωσία: 8.000, Κίνα: 250, Γαλλία: 300, Μεγάλη Βρετανία: 225, Ινδία: 90-110, Πακιστάν: 100-120, Ισραήλ: 80. Τον Ιούνιο του 2018 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν: ΗΠΑ: 6.450, Ρωσία: 6.850, Κίνα: 280, Γαλλία: 300, Μεγάλη Βρετανία: 215, Ινδία: 130-140, Πακιστάν: 145, Ισραήλ: 80. Είναι φανερό ότι τα οπλοστάσια Κίνας και Ινδίας Πακιστάν αυξήθηκαν, ενώ αυτά των υπόλοιπων χωρών μειώθηκαν ή έμειναν σταθερά. Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση της Βόρειας Κορέας η οποία μάλλον εγκαταλείπει το πυρηνικό της πρόγραμμα, ενώ άλλες χώρες όπως η Τουρκία, έχουν εκφράσει τη φιλοδοξία να μετατραπούν σε πυρηνικές δυνάμεις. 

Η Ρωσία εκσυχρονίζει τις πυρηνικές της δυνάμεις με νέους τύπους πυραύλων (SARMAT) και κεφαλών. Ακολουθεί η Κίνα (με πυραύλους τύπων Dong Feng 21 και 26 και αύξηση του αριθμού των πυρηνικών υποβρυχίων), ενώ οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την αποχώρησή τους από τη συνθήκη INF και έχουν ήδη προχωρήσει στον εκσυγχρονισμό των 400 πυρηνικών πυραύλων Minuteman III, στον εκσυγχρονισμό των αεροπλάνων Β-52 και Β-2, ενώ τα αμερικανικά πυρηνικά υποβρύχια κλάσης Ohio αντικαθίστανται από τα νεότε­ρα κλάσης Columbia. 

...αλλά και συμβατικών 

Μετά την ουκρανική κρίση του 2014, η Ρωσία ανακοίνωσε τη μαζική ανανέωση του συμβατικού της οπλοστασίου κατά 70% μέχρι το 2020. Με βάση τις επίσημες ρωσικές ανακοινώσεις, μόνο το 2017 οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις έλαβαν πάνω από 3.500 νέα συστήματα (110 αεροπλάνα και ελικόπτερα, 2 πλοία επιφάνειας, 116 πυραύλους τύπου Kalibr, 400 τεθωρακισμένα κ.λπ.). Επίσης, νέα αντιαεροπορικά συστήματα τύπου S-400 και Pantsir-S εισέρχονται σε υπηρεσία. 

Το ρωσικό εξοπλιστικό πρόγραμμα της περιόδου 2018-2025 ανέρχεται σε 19 τρισ. ρούβλια (321 δισ. δολάρια). Η Κίνα προχωρά σε αντίστοιχη ανανέωση του συμβατικού της οπλοστασίου με τη ναυπήγηση αεροπλανοφόρων, υποβρυχίων, φρεγατών, πυραύλων εναντίον πλοίων κ.λ.π. 

Η πρόσφατη (11-17 Σεπτεμβρίου 2018) στρατιωτική άσκηση της Ρωσίας Vostok-2018, στην οποία συμμετείχαν η Κίνα και η Μογγολία, ήταν εντυπωσιακή. Συμμετείχαν 300.000 άνδρες πλέον των 1.100 αεροπλάνων, ελικοπτέρων και drones. Η κινεζική συμμετοχή στην άσκηση ήταν 3.200 άνδρες με 900 οχήματα και άρματα μάχης, 30 αε­ροπλάνα και ελικόπτερα. Στη διάρ­κεια της άσκησης μέσα σε 28 δευ­τερόλεπτα 8 κινεζικοί εκτοξευτές ρουκετών έριξαν 320 ρουκέτες και η συνολική κατανάλωση πυρομαχικών του κινεζικού στρατού στην άσκηση ξεπέρασε τις 100.000 οβί­δες και σφαίρες. 

Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν αφήνουν αναπάντητη την άνοδο της ρωσι­κής και κινεζικής ισχύος. Οι ΗΠΑ επανίδρυσαν τον 2ο Αμερικανικό Στόλο με έδρα τον Ατλαντικό για την ανάσχεση της Ρωσίας, ενο­ποίησαν τις διοικήσεις Ινδικού και Ειρηνικού Ωκεανού δημιουργώ­ντας τη USINDOPACOM και το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε την άσκηση Trident Juncture 2018 με τη συμμετοχή 29 χωρών αλλά και των Σουηδίας και Φινλανδίας και συνολική δύναμη 50.000 ανδρών, 250 αεροπλάνων, 60 πολεμικών πλοίων, συμπεριλαμ­βανομένου του αμερικανικού αε­ροπλανοφόρου «Harry S. Truman», και πλέον των 10.000 αρμάτων μά­χης οχημάτων, αυτοκινούμενων πυροβόλων κ.λπ. Η άσκηση που διεξάγεται στη Νορβηγία από 25 Οκτωβρίου έως 7 Νοεμβρίου είναι η δυτική απάντηση στη ρωσοκινεζική άσκηση Vostok-2018. Είναι σαφές ότι η δυτική άσκηση υστε­ρεί σε αριθμούς σε σχέση με την αντίστοιχη ρωσοκινεζική, όμως σε πολιτικό επίπεδο οι δύο αυτές ασκήσεις δείχνουν ακριβώς πόσο υψηλή είναι η ένταση μεταξύ των δύο μεγάλων πόλων ισχύος την πα­ρούσα χρονική περίοδο. Επίσης τα δημοσιευμένα σχέδια για μελλοντι­κούς εξοπλισμούς και από τις δύο πλευρές δείχνουν ότι επανερχόμαστε σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου και, μάλιστα, με μεγαλύτερη έντα­ση σε σχέση με τις δεκαετίες του 1950-1970. 

Πολλές οι εστίες ανά τον κόσμο 

Μια απλή σύγκριση των κρίσεων του Ψυχρού Πολέμου με τη σημερι­νή πραγματικότητα είναι ανησυχητι­κή. Στον Ψυχρό Πόλεμο (1945-1991) η ανθρωπότητα βίωσε τις κρίσεις του αποκλεισμού του Βερολίνου, της Κορέας, της Κούβας, του Βιετνάμ, τους αραβοϊσραηλινούς πολέμους της Τσεχοσλοβακίας της σοβιετι­κής εισβολής στο Αφγανιστάν. Ο αριθμός των κρίσεων είναι σχετικά χαμηλός για ένα χρονικό διάστημα 46 ετών. Αντίθετα, σήμερα έχουμε τονίσει ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει μια παρατεταμένη γεωπολιτική κρίση από τη χερσόνησο της Κορέας μέχρι τη Μεσόγειο, στο σύνολο της Ευρασίας καθώς και μια μεγάλη οι­κονομική κρίση. Η επανεμφάνιση της στρατιωτικής ισχύος με αύξηση τόσο των πυρηνικών όσο και των συμβατικών όπλων κάνει το διεθνές σύστημα πιο ασταθές και απρόβλε­πτο. Ίσως ο 21ος αιώνας επαληθεύσει τη ρήση του Louis Charles de Bourbon, εγγονού του Λουδοβίκου 14ου της Γαλλίας και κόμη του Eu, «τα πυροβόλα είναι το τελευταίο επιχείρημα των βασιλέων», μια ρήση που είχε υιοθετήσει και ο Ναπολέων Βοναπάρτης. 

* Οικονομολόγος διεθνολόγος 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-04/11/2018)