ΑΟΖ: Αλλαγή σκηνικού με Αίγυπτο, ζορίζεται η Τουρκία

ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΣΙΔΕΡΗ 

Καίριο πλήγμα δέχτηκε η τουρκική εξωτερική πολιτική στις 5 Σεπτεμβρίου με τη δήλωση προθέσεων της Αιγύπτου και της Ελλάδας για την έναρξη με­ταξύ τους διαπραγματεύσεων, με στόχο την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, πρόθε­ση που στέλνει πολλαπλά μηνύματα όχι μόνο για τις εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα αλλά και για τη γενικότερη εικόνα των διακρατι­κών σχέσεων στην περιοχή, με την Άγκυρα να δέχεται αλλεπάλληλα χτυπήματα. 

Η κρίση στις σχέσεις του Καΐρου με την Άγκυρα έρχεται να προστεθεί στην... κρίση με το Ισραήλ και τη Συρία ενώ και οι σχέ­σεις με τις αραβικές χώρες δεν είναι καλές. Η εμφανής και προκλητική ανάμειξη της Τουρκίας στα εσωτερικά της Αιγύπτου με τη στήριξη των Αδελφών Μουσουλμάνων προκάλεσε την αντίδραση όλων των άλλων δυνάμεων, με συνέπεια η πολιτική των Ερντογάν-Ντοβούτογλου για μηδενικά προβλήματα με τις γειτονικές χώρες να έχει αποτύχει οριστικά. Αντί για την ανάδειξή της σε περιφερειακή δύναμη, η Τουρκία οδηγείται σε απομόνωση. 

Η πρωτοβουλία του Καΐρου να καλέσει την Αθήνα σε διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, της ΑΟΖ συμπεριλαμβανομένης έχει προφανώς σχέση και με την επιδείνωση των τουρκο-αιγυπτιακών σχέσεων, αναβαθμί­ζει όμως ταυτόχρονα τις σχέσεις με την Ελλάδα και δημιουργεί νέες δυνατότητες για τη χώρα μας με πρώτη την ενίσχυση των συμμαχιών της. Φαίνεται ότι υπό προ­ϋποθέσεις μπορεί να λειτουργήσει αποτε­λεσματικά ένα πολιτικό και διπλωματικό μέτωπο Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αι­γύπτου. 

Παρά το ότι νομικοί κύκλοι και εμπει­ρογνώμονες με γνώση του αντικειμένου εκφράζουν επιφυλάξεις για τη συνέχεια, γεγονός παραμένει ότι χωρίς την Ελλάδα δεν μπορεί να υπάρξει καμία εξέλιξη στην περιοχή και ότι η χώρα μας αποτελεί «κλει­δί» προκειμένου να διευθετηθούν τα προ­βλήματα της Ανατολικής Μεσογείου, του ενεργειακού συμπεριλαμβανομένου. 

Ειδικότερα στο θέμα της ΑΟΖ, η Άγκυρα δέχεται ένα τεράστιο πλήγμα ανεξάρτητα από την εξέλιξη των συνομιλιών. Το ζήτη­μα αυτό από νομική άποψη είναι περίπλο­κο και η Τουρκία με τη στάση της επιδίωξε να το καταστήσει και πολιτικά δύσκολο, καθώς προσπαθεί εδώ και χρόνια να απο­μονώσει την Ελλάδα από δικαιώματα σε περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, κάτι που τώρα γίνεται μπούμερανγκ. Η Άγκυρα είναι βέβαιο ότι θα αντιδράσει και, όπως εκτιμούν διπλωματικές πηγές θα επιχειρή­σει να προκαλέσει αστάθεια μέσω ερευνών από το πλοίο «Μπαρμπαρόσα». 

Το νέο σκηνικό 

Από νομική άποψη, που έχει βαρύνουσα σημασία στις συνομιλίες, το σκηνικό που έχει διαμορφωθεί είναι το εξής: 

Η Τουρκία, όπως είναι ήδη γνωστό, επιδιώ­κει απευθείας διαπραγματεύσεις με την Αί­γυπτο για την ΑΟΖ παρακάμπτοντας το Καστελόριζο για το οποίο θεωρεί ότι δεν έχει καμία επιρροή στη χάραξη των θαλάσσιων ζωνών, αλλά ταυτόχρονα η Άγκυρα επιδιώ­κει με μανία να ακυρώσει τη συμφωνία για την ΑΟΖ Αιγύπτου - Κυπριακής Δημοκρατίας κάτι που είναι πάρα πολύ δύσκολο, ωστόσο η επιμονή της δεν έχει ατονήσει. Υπό το πρίσμα αυτό, η πρόταση του Καΐρου να αρχίσουν συνομιλίες Ελλάδος-Αιγύπτου χωρίς τη συμμετοχή της γείτονος αποτε­λεί κόλαφο για την πολιτική της Τουρκίας γιατί έτσι επιβεβαιώνεται και η ισχύς της συμφωνίας Κύπρου-Αιγύπτου και ότι το Κάιρο αναγνωρίζει την επήρεια του Καστελόριζου. 

Ανάλογη όμως είναι και η θέση της Ελ­λάδας. Γιατί σύμφωνα με την Αθήνα, η ΑΟΖ της Τουρκίας δεν συμπίπτει σε κανέ­να σημείο με αυτή της Αιγύπτου και κατά συνέπεια η παρουσία της Άγκυρας στη συζήτηση με το Κάιρο θα προκαλούσε τε­ράστια προβλήματα στη χώρα μας. Όπως σημειώνουν ιδιαίτερα αξιόπιστες νομικές και διπλωματικές πηγές την Ελλάδα θα συνέφερε μια τριμερής στην περίπτωση κατά την οποία η Τουρκία αναγνώριζε εκ των προτέρων την επήρεια του Καστελόρι­ζου στην οριοθέτηση της ΑΟΖ, ανεξάρτητα από το ποσοστό της επήρειας. Αν αυτό συ­νέβαινε, τότε θα άλλαζαν τα πάντα στην περιοχή μας και κυρίως θα «αφυδατώνονταν» οι διεκδικήσεις της Τουρκίας κάτι που η Άγκυρα δεν δέχεται. 

Μέχρι σήμερα το Κάιρο τηρούσε στάση ουδετερότητας στην ελληνοτουρκική διένεξη, διαμηνύοντας στην Αθήνα και την Άγκυρα ότι, αν υπάρξει συμφωνία Ελλάδας-Τουρκίας τότε θα αρχίσει αμέσως συνομιλίες με τις δύο χώρες. Η αλλαγή της στάσης του Καΐρου είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις στην Άγκυρα, το τοπίο, ωστό­σο, γίνεται όλο και πιο γκρίζο για την τουρ­κική εξωτερική πολιτική, γιατί δεν μπορεί να ορίζει μονομερώς τι δικαιούται και τι όχι στην Ανατολική Μεσόγειο ούτε να οριοθε­τεί μονομερώς την ΑΟΖ. Σημειώνεται ότι η Λιβύη δεν τηρεί την ίδια στάση με την Αίγυπτο, καθώς αρνείται την υπογραφή συμφωνίας με την Ελλάδα ισχυριζόμενη ότι αφενός πρέπει να μπει και η Τουρκία στο παιχνίδι, αφετέρου ότι τα νησιά όπως η Γαύδος δεν έχουν επήρεια στην οριοθέ­τηση ΑΟΖ – υφαλοκρηπίδας. Μάλιστα η Λι­βύη έχει ζητήσει επίσημα την εμπλοκή της Τουρκίας κατά την επίσκεψη του πρώην υπουργού Εξωτερικών. Δ. Αβραμόπουλου, στην Τρίπολη τον περασμένο Δεκέμβριο. 

Η πιο εντυπωσιακή απόπειρα της Τουρ­κίας να πάρει τα ηνία στη σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου ήταν η κίνηση ενός Αιγυπτίου βουλευτή τον περασμένο Φε­βρουάριο να καταθέσει πρόταση για την ακύρωση της συμφωνίας του 2003 με την Κυπριακή Δημοκρατία για την ΑΟΖ. Στόχος της Άγκυρας όπως προαναφέραμε, είναι να ορίσει απευθείας την ΑΟΖ με την Αίγυπτο, ώστε να αποκλείσει από μια μεγάλη περιο­χή ερευνών την Ελλάδα και να υφαρπάξει ένα μέρος των Οικοπέδων 1, 4, 5, 6 και 7 της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η επιδίωξη της Τουρκίας ακριβώς όπως περιγράφηκε, είναι αποτυπωμένη και σε χάρτες τους οποίους έχει αποδεχτεί το τουρκικό υπουρ­γείο Εξωτερικών. 

Το ιστορικό 

Η συμφωνία Λευκωσίας-Καΐρου έχει κυρωθεί από τα Κοινοβούλια των δυο χωρών και έχει κατατεθεί στον Οργανισμό Ηνωμέ­νων Εθνών, άρα κάθε προσπάθεια ακύρωσης της θα προσκρούσει σε ένα νομικό και διπλωματικό λαβύρινθο, δηλαδή δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, όπως επισημαί­νουν έγκριτοι νομικοί κύκλοι. 

Το άρθρο 3 της εν λόγω συμφωνίας προβλέπει ότι αν κάποιο από τα δυο μέρη που υπογράφουν τη συμφωνία, δηλαδή η Λευκωσία ή το Κάιρο, προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις με τρίτο κράτος για νέα οριοθέτηση της ΑΟΖ του, π.χ. η Κύπρος με την Ελλάδα τότε θα πρέπει να ενημερώσει το πρώτο κράτος και να αρ­χίσουν διαβουλεύσεις Η ίδια διατύπωση περιλαμβάνεται και στη συμφωνία Κύπρου - Ισραήλ και σε όλες τις συμφωνίες που υπογράφονται στον κόσμο. Με βάση την πρόβλεψη της συμφωνίας που προ­φανώς γνωρίζει η Άγκυρα, «οποιαδήποτε διαφορά προκύπτει από την ερμηνεία ή την εφαρμογή αυτής της συμφωνίας θα διευθετείται μέσω της διπλωματικής οδού σε πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας». Προστίθεται επίσης ότι σε περίπτωση που η διαφορά δεν επιλυθεί στη βάση των πιο πάνω, η διαφορά θα παραπέμπεται σε δι­αιτησία. 

Σύμφωνα με την ανάλυση έγκριτων νομι­κών κύκλων, η πράξη του Αιγυπτίου βου­λευτή ή η πράξη της Επιτροπής Νομικών της αιγυπτιακής Βουλής να αμφισβητήσουν με αυτό τον τρόπο τη Συμφωνία για την Οριοθέτησης της ΑΟΖ Κύπρου-Αιγύπτου παραβιάζει ξεκάθαρα την εν λόγω πρόνοια της συμφωνίας και κατ' επέκταση το Διεθνές Δίκαιο που ορίζει την ισχύ των διεθνών συμβάσεων, είτε αυτές είναι διμε­ρείς (όπως στην προκείμενη περίπτωση) είτε είναι πολυμερείς (όπως στην περίπτωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας). Γι΄ αυτό και έπεσε στο κενό. 

Σε τελική ανάλυση και λόγω του ιδιαίτερα αυξημένου παγκόσμιου ενδιαφέροντος για το φυσικό πλούτο της Μεσογείου, εκτιμά­ται ότι κατά την επόμενη περίοδο, οπότε θα αρχίσουν και οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, θα υπάρξει πολιτική και διπλωματική ένταση. 

Σημειώνεται επίσης ότι η Αίγυπτος εί­ναι το δεύτερο κράτος της περιοχής μετά το Ισραήλ, που έπειτα από ένταση με την Τουρκία προσεγγίζει την Ελλάδα. Από μια άποψη αποτελεί ιδιαίτερη θετική εξέλιξη η αναγνώριση του στρατηγικού ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η χώρα μας στην περιοχή, αρκεί οι πολιτικές προσέγγισης να έχουν στέρεη βάση και να μην μένουν στο επίπεδο της αντεκδίκησης προς την Άγκυρα. Γιατί σε αυτή την περίπτωση, όταν, δηλαδή, τα θεμέλια είναι σαθρά, όσο εύκο­λα συγκροτούνται συμμαχίες, άλλο τόσο εύκολα καταρρέουν. 

Προς το παρόν, η συγκυρία έχει φέρει την Ελλάδα σε πλεονεκτικά θέση. Ας αξιοποιη­θεί όχι μόνο για τη διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων και το καλό της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και για την ειρηνική συμβίωση των χωρών της περιοχής, χωρίς αλαζονεία και απειλές, όπως προσπάθησε να κάνει η Τουρκία και φαίνεται να οδηγεί­ται σε ένα νέο διπλωματικά Βατερλό, που θα την κάνει όλο και πιο νευρική. Ευχή είναι το μάθημα αυτό να την οδηγήσει σε πιο μετριοπαθείς θέσεις που θα σέβονται τα δι­καιώματα όλων των χωρών της ευρύτερης περιοχής.  

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-12/09/2013)