ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ Πόσο «light» είναι;

ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΗΛΙΑΔΗ 

Μετά τα πρόσφατα άρθρα του ευ­ρύτερου «Φακέλου Ισλαμισμός» των «Επικαίρων» [Σ.Σ.: ξεκίνησε από το 198ο τεύχος] «Ισλαμική άλωση σε ΗΠΑ και Ευρώπη» (τεύχος 200ό, 14-21/8/13), «Μουσουλμανική Αδελφότητα-Η εξάπλω­ση στις ΗΠΑ» (τεύχος 201ο, 22-28/8/13) και «Το Ισλάμ κατακτά αθόρυβα την Ευρώπη» (τεύχος 202ο, 29/8-4/9/13), αυτό που επιχειρείται εδώ είναι μια πρώτη προσέγγιση του Ισλάμ στην Τουρκία, πριν καταλήξουμε στο τελευταίο άρθρο της σειράς με θέμα «Το Ισλάμ στην Ελλάδα». 

Αν και η θεολογική οπτική αποφεύγεται, ως ευρισκόμενη εκτός των δυνατοτήτων του συντάκτη του... παρόντος αλλά κυρίως εκτός των σκοπών του παρόντος άρθρου, αυτό που επιχειρείται εδώ είναι μια γενική καταγραφή του καθεστώτος και των υποδο­μών του Ισλάμ στην Τουρκία, η οποία, κατά την άποψή μας, δίνει μια αρκετά ενδιαφέ­ρουσα εικόνα. Για το θέμα, άλλωστε, της φάσεως του ρόλου, του ιστορικού υποβάθρου και των εξελίξεων του Ισλάμ στην Τουρκία, τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες υπάρχουν άφθονη βιβλιογραφία και πληροφορίες στο Διαδίκτυο. Η γενικώς πάντως, επικροτούσα εντύπωση, κυρίως στις ΗΠΑ -τουλάχιστον μέχρι πολύ πρόσφατα-, είναι ότι το Ισλάμ στην Τουρκία αποτελεί μια ήπια εκδοχή του Ισλάμ, συμβατή με τη Δημοκρατία [Σ.Σ.: κραυγαλέα αντίφαση, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν σε προηγούμενα άρθρα του «Φακέλου Ισλαμισμός»], η οποία θα μπο­ρούσε να αποτελέσει υπόδειγμα για άλλα μουσουλμανικά κράτη της περιοχής. 

Θρησκεία και κράτος 

Μια βασική παράμετρος του Ισλάμ στην Τουρκία, η οποία αποτελεί και το κεντρικό στοιχείο του παρόντος είναι ότι στη συγκεκριμένη χώρα η θρησκεία αποτελεί μια υπόθεση η οποία ελέγχεται πλήρως από το κράτος, δηλαδή ο διαχωρισμός κράτους και θρησκείας δεν υπάρχει. Σε πρόσφατο άρθρο του (10/8/13) στη ΖΑΜΑΝ (ελέγχεται από το κίνημα Γκιουλέν), ο Αλι Μπουλάτς επισημαίνει τα εξής διαφωτιστικά: 

«Στην Τουρκία δεν υπάρχει κανένας αυτοδιοικούμενος θρησκευτικός φορέας. Το κο­σμικό κράτος αποφασίζει για όλο τα θέματα, ακόμη και για τη διδακτέα ύλη του μαθήμα­τος των θρησκευτικών και της πολιτισμικής ηθικής. Το κράτος αφ' ενός ελέγχει και αποφασίζει και, αφ' ετέρου, δεν αποδέχεται ως συνομιλητές του τους πιστούς και τις θρησκευτικές κοινότητες (cemaat και tarikat). Η κατάσταση αυτή δεν συνάδει ούτε με την κεμαλιστική αρχή του κοσμικισμού ούτε με τον Ισλαμισμό- Μουσουλμανισμό. Εφόσον η διαχείριση των θρησκευτικών θεμάτων στην Τουρκία έχει ανατεθεί στην DIB (Diyanet Isleri Baskanligi- Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων), το συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι μιλάμε για μια de facto κρατικο­ποίηση της θρησκείας» (βλ. σχετικό άρθρο του Χρ. Μηνάγια, στο geostrategy.gr) 

Σύμφωνα με το βιβλίο του συντάκτη του παρόντος (Οι Τουρκικές Μυστικές Υπηρεσίες και η ΜΙΤ, Α΄ Τόμος έκδοση 1998, επανέκδοση 2012), η DIB ιδρύθηκε στις 3 Μαρτίου 1924 από το κεμαλικό καθεστώς στη θέση του οθωμανικού υπουργείου Σαρία και είναι η αντίστοιχη Αρχή με το δικό μας υπουρ­γείο Εθνικής Παιδείας και θρησκευμάτων σε ό,τι αφορά στη θρησκεία. Η ύπαρξη της DIB είναι κατοχυρωμένη συνταγματικώς και περιελήφθη τόσο στο Σύνταγμα του 1961 (άρθρο 154) όσο και σε αυτό του 1982 (άρ­θρο 136). Η δομή της DIB αποτελείται από τρία κύρια μέρη – συγκεκριμένως, από την κεντρική οργάνωση ή υπηρεσία, την περι­φερειακή (επαρχιακή) και μια τρίτη, η οποία ασχολείται με θέματα εξωτερικού. 

Σύμφωνα με την ίδια πηγή, το συνολικό προσωπικό της DIB ανερχόταν τότε -το 1998 δηλαδή- σε 88.577 άτομα, εκ των οποίων τα 15.034 ήταν πλήρους απασχολήσεως. Το μεγαλύτερο μέρος του διοικη­τικού προσωπικού εκχωρείται στους 73.000 ιμάμηδες και στις διάφορες διοικήσεις τζαμιών. Από το προσωπικό της DIB 1.100 στε­λέχη της υπηρετούν στο εξωτερικό, εκ των οποίων 485 στη Γερμανία και τα υπόλοιπα σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ. Η Διεύθυνση διαθέτει πολλά παραρτήματα και οργανώσεις στην Τουρκία και ιδιαίτερα στο εξωτερικό. Η DIB ελέγχεται πλήρως από το τουρκικό κράτος και εφαρμόζει την πολιτική που καθορίζει η εκάστοτε κυβέρνηση. Ο προϋπολογισμός της το 1997 ανερχόταν σε 46,6 τρισ. Τ. Λίρες [Σ.Σ: παλαιές] ήτοι πε­ρίπου 424 εκατ. δολάρια. 

Κατά τον Θ. Σκυλακάκη (Οι Μυστικές Διαδρομές του Τουρκικού Ισλάμ), η DIB διέθετε το 1990 84.712 άτομα και ήλεγχε 62.942 τζαμιά. Σημείωση: Στο διάστημα, δηλαδή, μεταξύ του 1990 (στοιχεία Θ. Σκυλακόκη) και του προα­ναφερθέντος βιβλίου για τη ΜΙΤ του 1998 παρατηρείται αύξηση του προσωπικού κατά περίπου 4.000 άτομα (84.712 έναντι 88.577). 

Κατά τον ίδιο, μετά το 2002 (άνοδος του ΑΚΡ του Ερντογάν στην εξουσία) εδόθη ιδιαίτερη έμφαση στην αναβάθμιση της εν λόγω Διευθύνσεως, με αποτέλεσμα αυτή να ελέγχει σήμερα 84.684 τζαμιά, να διαθέτει 104.758 άτομα και ο προϋπολογισμός της να ανέρχε­ται σε 1 δισ. 664 εκατ. (1.664.545.663) ευρώ! 

Με την άνοδο, δηλαδή, του Ερντογάν στην εξουσία τα τζαμιά αυξήθηκαν σε 84.684, ενώ, σύμφωνα με νεώτερα στοιχεία (βλ. άρθρο του συντάκτη του παρόντος «Η επέλαση των τζαμιών σε Ευρώπη και Ελλάδα» στα «Επίκαι­ρα», τεύχος 187ο, της 16-22/5/2013), ο συ­νολικός αριθμός των τζαμιών στην Τουρκία ανερχόταν σε 85.600 τζαμιά και 15.000 μεστζίτ. Στο ίδιο άρθρο των «Επικαίρων» ανε­φέρθη ότι, σύμφωνα με δηλώσεις του Ρετζέπ Κιγιάκ, προέδρου της Ομοσπονδίας Τζαμιών και Μαθημάτων Κορανίου, μόνο την τελευ­ταία δεκαετία (περίοδος Ερντογάν) άνοιξαν 7.500 νέα τζαμιά, ήτοι 750 τον χρόνο! Παρά ταύτα ο Κιγιάκ ζήτησε να ανεγερθούν άλλο 15.000 νέα τζαμιά (ήτοι να ξεπεράσουν τα 100.000!), κυρίως στις μεγάλες πόλεις, ένα αίτημα για το οποίο ο Ερντογάν μάλλον δεν αναμένεται να προβάλει αντιρρήσεις. 

Τούτο, φυσικά, θα σημάνει και νέα αύξηση του ήδη τεράστιου αριθμού του απασχο­λούμενου με τη θρησκεία προσωπικού, κα­θώς και περαιτέρω αύξηση του ήδη εντυπωσιακού προϋπολογισμού της εν λόγω Διευθύνσεως (1,67 δισ. ευρώ περίπου). Σύμφωνα με το Wikileaks, ο προϋπολογισμός της DIB είναι ανώτερος κατά δύο και περισσότερες φορές από τους αντίστοιχους προϋπολο­γισμούς δώδεκα υπουργείων (μεταξύ των οποίων τα υπουργεία Υγείας, Εσωτερικών, Βιομηχανίας, Επιστήμης και Τεχνολογίας, Πολιτισμού και Τουρισμού, Ενέργειας και Εθνικών Πόρων, Οικονομικών κ.ά.), σχεδόν δεκαπλάσιος αυτού της Ακτοφυλακής τρι­πλάσιος του προϋπολογισμού της ΜΙΤ κ.λ.π. 

Χρηματοδότηση 

Με αυτονόητη παραδοχή ότι η χρηματοδό­τηση ενός τομέα της κρατικής δραστηριό­τητος εκφράζει την έμφαση και τη σημασία που αποδίδει σε αυτόν κάθε κυβέρνηση, ο γιγαντισμός της DIB, ιδίως κατά τη διακυβέρνηση Ερντογάν, οδηγεί σε μία σειρά από εύλογα συμπεράσματα. Αυτά αναφέρονται τόσο για την εν γένει πορεία της χώρας όσο και για τους στόχους της εξωτερικής της πολιτικής, ιδίως όταν η τελευταία χρησιμο­ποιεί ως βασικό της εργαλείο τη θρησκεία λόγω του αποκλειστικού ελέγχου της από το τουρκικό κράτος. 

Τούτο δε σε μια περίοδο που ο θρησκευ­τικός παράγοντας καταλαμβάνει όλο και πιο σημαντική θέση στη διαμόρφωση ισορ­ροπιών στις διεθνείς σχέσεις με το Ισλάμ -όπως καταδείξαμε στα προηγούμενα άρθρα μας- να έχει μπει από καιρό σε μια φάση συνεχούς και επιταχυνόμενης ανόδου και τον Χριστιανισμό σε συνεχή υποχώρηση (βλ. σχετικό άρθρο «Επικαίρων», «Η επέλα­ση των τζαμιών σε Ευρώπη και Ελλάδα», και άλλα συναφή που αναφέρθηκαν σε προηγούμενα άρθρα του «Φακέλου Ισλαμι­σμός», με αντικείμενο την επιθετική άνοδο του Ισλάμ σε ολόκληρο τον κόσμο). 

Αυτή η συνοπτική και μόνο παρουσίαση της εντυπωσιακής κεντρικής δομής του Ισλάμ στην Τουρκία δεν είναι, όμως παρά ένα τμήμα μόνο των «επιδόσεων» της χώ­ρας αυτής στον συγκεκριμένο τομέα. Γιατί ένα σημαντικό, αν όχι και το σημαντικότερο μέρος της όλης ενασχολήσεως της Τουρκίας με το Ισλάμ, είναι οι τεράστιες σε αριθμό και ισχύ θρησκευτικές κοινότητες (cemaat, tarikat) και οργανώσεις εντός και εκτός χώ­ρας, ορισμένες εκ των οποίων -όπως το Κί­νημα Γκιουλέν και η Μilli Gorus- έχουν εξαι­ρετικά μεγάλη οικονομική δύναμη. 

Αρκεί να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της ΜIΤ που αναφέρει ο Χ. Μηνάγιaς («Η κοινωνική και πολιτική πό­λωση στην Τουρκία αποκτά μεγάλες διαστάσεις») στο geostrategy, τα περιουσιακά στοιχεία της θρησκευτικής οργανώσεως του Γκιουλέν υπολογίζονται σε 150 δισ. δο­λάρια, ποσό με το οποίο μπορεί να ανταγω­νισθεί επί ίσοις όροις με τη Σαουδική Αρα­βία, η οποία διαθέτει άφθονα κεφάλαια για την προώθηση του Ισλάμ σε όλο τον κόσμο αλλά και για τη χρηματοδότηση ριζοσπαστικών ισλαμιστικών οργανώσεων. 

Το θέμα όμως των θρησκευτικών οργα­νώσεων της Τουρκίας, που αποτελούν τη συχνά δυσδιάκριτη υποδομή των Τούρκων και της επιρροής τους μέσω της θρησκείας, είναι τεράστιο και θα επανέλθουμε. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-19-25/09/2013)