Η ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΝΙΚΗ του Ερντογάν βαθαίνει το διχασμό της Τουρκίας

του Σταύρου Λυγερού 

Το αποτέλεσμα των τοπικών εκλογών στην Τουρκία επιβεβαίωσε αυτό που ήταν εξαρ­χής προφανές: παρά τα πολλαπλά πολιτικά τραύματά του, ο Ερντογάν συνεχίζει να εκφράζει τη «βαθιά Τουρκία». Τα μι­κρομεσαία στρώματα της Ανατολίας αλλά κι αυτά που μετανάστευσαν στις συνοικίες των μεγάλων πόλεων είδαν την τελευταία δεκα­ετία την οικονομικο-κοινωνική θέση τους να αναβαθμίζεται. Πέρα όμως από την οικο­νομική διάσταση, νιώθουν πολύ πιο κοντά προς την κουλτούρα του πολιτικού Ισλάμ. 

Έχουμε επανειλημμένως υπογραμμίσει από αυτές εδώ τις στήλες ότι οι μεγάλες διαδηλώσεις του περασμένου... Μαΐου - Ιου­νίου, που προσέλαβαν διαστάσεις εξέγερ­σης, αντανακλούσαν τα «θέλω» της «άλλης Τουρκίας». Τα δυτικότροπα αστικά στρώ­ματα των μεγάλων πόλεων, που συναποτελούν την «άλλη Τουρκία», είχαν στηρίξει την κυβέρνηση Ερντογάν όσο αποδομούσε το αυταρχικό και παρηκμασμένο μετακεμαλικό καθεστώς και όσο προωθούσε τον ευρωπαϊ­κό προσανατολισμό της χώρας. Αντέδρασαν όμως όταν μετά το ξεδόντιασμα του κεμαλικού «βαθέος κράτους» ο πρωθυπουργός δρομολόγησε την ισλαμική ατζέντα του και εκδήλωσε τον αυταρχισμό του. 

Ο Ερντογάν κατάφερε να ξεπεράσει εκείνη την κρίση, επειδή ακριβώς συνεχίζει να εκ­φράζει τις θρησκευόμενες λαϊκές μάζες. Αυ­τές του εξασφάλισαν και τη νέα εντυπωσια­κή εκλογική νίκη του. Το ίδιο ισχύει και για τη μέχρι τελικής πτώσεως εμφύλια σύγκρουσή του με τον Γκιουλέν. Λόγω της διείσδυσής της στο σκληρό πυρήνα του κράτους η ιδιότυπη αυτή μουσουλμανική αδελφότητα κατάφερε με τις αποκαλύψεις για σκάνδα­λα διαφθοράς -και όχι μόνο- να πλήξει τη δημόσια εικόνα του πρωθυπουργού. Δεν μπορούσε όμως να προσφέρει εναλλακτική λύση στο επίπεδο της κάλπης. Κι αυτό ακρι­βώς συνιστά την αχίλλειο πτέρνα της. 

Η επιρροή της αδελφότητας γιγαντώθηκε όσο λειτουργούσε ως η άλλη όψη του Κόμμα­τος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Υπενθυμίζου­με ότι οι αντιλήψεις του Γκιουλέν επηρέασαν βαθιά τον ιδεολογικό προσανατολισμό και διευκόλυναν τη μετεξέλιξη του τουρκικού πο­λιτικού Ισλάμ από το μοντέλο του Ερμπακάν στο μοντέλο του Ερντογάν. Επικαθόρισαν την ιδεολογική φυσιογνωμία του Κόμματος Δι­καιοσύνης και Ανάπτυξης. Άλλωστε, μεταξύ του κυβερνώντος νέο-οθωμανικού κόμματος και της αδελφότητας υπήρχε και στενή πολιτικο-οργανωτική διαπλοκή. 

Η αδελφότητα ξεκίνησε ως θρησκευτικό τάγμα και έχει μετεξελιχθεί σ' ένα τεράστιο και παντοδύναμο θρησκευτικό - κοινωνικό και εμμέσως πλην σαφώς πολιτικό δίκτυο (με ετήσιο προϋπολογισμό περίπου 25 δις δολά­ρια) που έχει υπερβεί τα όρια της Τουρκίας. Το δίκτυο επιρροής περιλαμβάνει εκπαιδευτικά ιδρύματα, επιχειρηματικούς ομίλους, τράπεζες και ΜΜΕ. 

Η υποκλοπή συνομιλιών και εγγράφων αποδείχτηκε αποτελεσματικό όπλο εναντίον της κεμαλικής στρατο-γραφειοκρατίας, επει­δή υπήρχε μια κυβέρνηση που μπορούσε να εκμεταλλευτεί αυτές τις αποκαλύψεις για να δρομολογήσει δικαστικές διώξεις. Όταν η ίδια μέθοδος χρησιμοποιήθηκε εναντίον του Ερ­ντογάν και στενών συνεργατών του, δεν είχε ανάλογη αποτελεσματικότητα, επειδή ακρι­βώς η εξουσία βρίσκεται στα δικά τους χέρια. 

Η εντυπωσιακή επίδοση του κυβερνώντος κόμματος στις τοπικές εκλογές δεν είναι μόνο μια νίκη επί της αντιπολίτευσης. Είναι κυρίως μια νίκη του Ερντογάν για την ηγεμο­νία στους κόλπους του πολιτικού Ισλάμ, με την έννοια ότι εδραιώνει την αρχηγική θέση του και συσπειρώνει γύρω του το κόμμα. Αυτό έχει κρίσιμη σημασία, επειδή η αδελ­φότητα Γκιουλέν όχι μόνο ασκεί επιρροή στο χώρο του πολιτικού Ισλάμ, αλλά έχει και παρουσία στους κόλπους του ίδιου του Κόμ­ματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Ο ίδιος ο Ερντογάν έχει καταγγείλει «βρώμικο σχέδιο» μιας συμμορίας που λειτουργεί σαν «κράτος εν κράτει». Και στο πλαίσιο αυτό έχει εξαπο­λύσει πογκρόμ για την απομάκρυνση στελε­χών της αδελφότητας από τους κρίσιμους μηχανισμούς του κράτους. 

Η σύγκρουση με τον Γκιουλέν δεν είναι μόνο ένας ενδοτουρκικός ανταγωνισμός. Αντανακλά και γεωπολιτικές σκοπιμότητες. Είναι εμφανές ότι η Ουάσιγκτον χρησιμο­ποιεί, αν δεν υποδαυλίζει, τις υπαρκτές αντιθέσεις στους κόλπους του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ για να αποδυναμώσει τον Ερντογάν. Ο λόγος είναι ότι από ένα σημείο και πέρα ο Τούρκος πρωθυπουργός έχει εκ­δηλώσει έντονες τάσεις αυτονόμησης στην εξωτερική πολιτική του και κάνει το δικό του γεωπολιτικό παιχνίδι. Συχνά, μάλιστα, κατά τρόπο που ενοχλεί όχι μόνο το Ισραήλ, αλλά και τα αμερικανικά συμφέροντα. 

Το αποτέλεσμα των τοπικών εκλογών αναμφισβήτητα ενισχύει την κλυδωνιζόμενη θέση του Ερντογάν, αλλά δεν του επιτρέπει να κυβερνήσει με ηγεμονικούς όρους. Έχει χάσει το ηθικό πλεονέκτημα και τη δυνατότητά του να οικοδομεί συναινέσεις γύρω από την πολιτική του. Μπορεί η μισή Τουρκία να τον ψηφίζει, αλλά η άλλη μισή είναι ενεργά εναντίον του. Από την άποψη αυτή έχει υπο­στεί ανήκεστο πολιτική βλάβη. Το γεγονός αυτό στενεύει πολύ το δικό του δρόμο προς την Προεδρία της Δημοκρατίας. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθούν και οι επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία, η οποία παρου­σιάζει σημάδια όχι μόνο επιβράδυνσης, αλλά και αποσταθεροποίησης. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ 03-09/04/2014)