ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗΣ

ΤΟΥ ΔΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΡΙΒΑ* 

Το σωτήριο έτος 2003 οι Ηνωμένες Πολιτείες εξαπολύουν σαρωτική επίθεση εναντίον του Ιράκ. Με την κεραυνοβόλο εκστρατεία μιας μικρής σχετι­κά δύναμης επιτυγχάνουν την κατάληψη της χώρας και την ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο τελευταίος κρύβεται για ένα διάστημα μετά την πτώση της Βαγδάτης και τελικά πέφτει στα χέρια των Αμερικανών, παραδίδεται στη νέα κυβέρνηση, δικάζεται, καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται. Οι ΗΠΑ δείχνουν να έχουν επιτύχει έναν μοναδι­κό θρίαμβο, τόσο στρατιωτικό όσο και γεω­πολιτικό, και βρίσκονται στον κολοφώνα της δόξας τους μετά και τη «νίκη» επί της Σοβιε­τικής Ένωσης. Οι θιασώτες της αμερικανικής ισχύος ανά τον κόσμο πανηγυρίζουν και υπο­στηρίζουν ότι η αμερικανική μονοκρατορία βρίσκεται προ των πυλών. 

Δώδεκα χρόνια μετά, η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά. Οι αμερικανικές δυνά­μεις έχουν αποχωρήσει...
από το Ιράκ έχοντας καταβάλει βαρύτατο φόρο αίματος, η χώρα έχει διαλυθεί και η κυβέρνηση της Βαγδάτης, αυτή ακριβώς που δημιούργησαν οι Αμερικα­νοί, έχει συνάψει στενή συμμαχία με το Ιράν, τη Ρωσία και το καθεστώς Άσαντ στη Συρία, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν οι ολοένα και πιο ανεξέλεγκτοι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους. 

Με άλλα λόγια, οι Αμερικανοί ξόδεψαν περί τα 3 τρις δολάρια και είχαν χιλιάδες νε­κρούς και τραυματίες πολλοί εκ των οποίων ακρωτηριάστηκαν, για να κάνουν το Ιράν και το Ιράκ συμμάχους να δημιουργήσουν ένα μεγάλο Ιράν και να βοηθήσουν τη Ρωσία να διασπάσει τον περιοριστικό δακτύλιο στην περιφέρεια της Ευρασίας. Επιπροσθέτως πέτυχαν να δημιουργήσουν μια επικίνδυνα ασταθή κατάσταση στη σημαντικότερη σύμ­μαχό τους στην περιοχή, την Τουρκία, δη­μιουργώντας το πρόπλασμα του ανεξάρτη­του κουρδικού κράτους στο Βόρειο Ιράκ. Πα­ρεμπιπτόντως κατάφεραν να αποξενωθούν και από τους Κούρδους παρά τον ειλικρινή αρχικό φιλοαμερικανισμό των τελευταίων. 

Μιλάμε, λοιπόν, για μια αποτυχία της αμε­ρικανικής γεωστρατηγικής σε τέτοια έκταση και βάθος που προκαλεί δέος. Είναι περίπου αδύνατον να καταφέρεις τέτοιο «επίτευγμα» ακόμη και να το ήθελες. Κι εδώ ακριβώς κά­ποιοι συνωμοσιολόγοι, άτυποι θαυμαστές και λάτρεις της αμερικανικής παντοδυναμίας θα επιμείνουν ότι, δεν μπορεί, θα υπάρχει κά­ποιο βαθύτερο αίτιο για όλα αυτά και έτσι το είχαν σχεδιάσει οι Αμερικανοί εξαρχής. Αν εμείς οι κοινοί θνητοί, δεν βγάζουμε κανένα νόημα με αυτό, είναι λόγω των περιορισμέ­νων πνευματικών μας ικανοτήτων. Όμως «αυτοί ξέρουν». Πάει και τέλειωσε. 

Αν καταφέρουμε, κάποια στιγμή, να απαλ­λαγούμε από παρόμοιες παρανοϊκές αντι­λήψεις θα μπορέσουμε ίσως να αρχίσουμε να εξετάζουμε ακόμη και την πιθανότητα να υπάρχει μια διαχρονική οργανική αδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν κάποιου είδους μακρόπνοη στρατηγική που να έχει λογική και συνοχή ή, έστω, στοιχειώδη επαφή με την πραγματι­κότητα. Κατά την άποψη του γράφοντος η αδυναμία αυτή πράγματι υπάρχει και οφεί­λεται σε μια σειρά από πολιτισμικές ιδιαιτε­ρότητες του αμερικανικού έθνους όπως και σε δομικές δυσλειτουργίες του συστήματος εξουσίας της χώρας η περαιτέρω ανάλυση των οποίων ξεφεύγει από τα περιορισμένα όρια αυτού του κειμένου. 

Εν προκειμένω, ακόμη κι αν εξετάσουμε τις αμερικανικές στοχοθετήσεις από το 2010 και μετά, με το ξέσπασμα της περιβόητης «αρα­βικής άνοιξης», βλέπουμε ότι οι αμερικανικές επιλογές ήταν απλώς αυτοκαταστροφικές. Μεταξύ των άλλων, ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία και η προσπάθεια των ΗΠΑ να κατα­στρέψουν το καθεστώς Άσαντ θεωρήθηκε μέρος μιας στρατηγικής που αποσκοπούσε στο να διασπάσει τον σιιτικό άξονα Χεζμπολάχ - Συρίας - Ιράν και να οδηγήσει το τελευταίο στην απομόνωση. Σήμερα αυτός ο άξο­νας όχι μόνο έχει επιβιώσει, αλλά φαίνεται πως ενισχύεται με τη συμμετοχή του Ιράκ. 

Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ότι η Ρωσία δείχνει να «τσιμεντώνει» τις σχέσεις της τόσο με το Ιράν όσο και με την κυβέρνηση της Βαγδά­της που μέχρι πρότινος θεωρείτο προέκταση του αμερικανικού συστήματος εξουσίας. Αυτή τη στοχοθέτηση στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής ενδέχεται να εξυπηρετούν και οι πρόσφατες εντυπωσιακές επιθέσεις με πυραύ­λους Cruise από ρωσικά πολεμικά πλοία που βρίσκονταν στην Κασπία εναντίον στόχων του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. 

Κινήσεις υψηλής στρατηγικής 

Ο γράφων έχει επιχειρηματολογήσει στο παρελθόν για την ελάχιστη έως ανύπαρκτη στρατιωτική αξία που έχουν επιθέσεις με πυραύλους Cruise εναντίον αντιπάλων με μεγάλη επιχειρησιακή ρευστότητα, όπως εί­ναι το Ισλαμικό Κράτος. Αυτό ίσχυε για τους αμερικανικούς Tomahawk και, φυσικά, ισχύει και για τους ρωσικούς Kalibr. Όμως αν και η κίνηση αυτή της Μόσχας στο τακτικό επί­πεδο είναι μάλλον περιορισμένης αξίας σε εκείνο της υψηλής στρατηγικής τα πράγματα αλλάζουν. 

Καταρχάς με τον τρόπο αυτό η Ρωσία πα­ρουσιάζει στο διεθνές κοινό μια εικόνα υπερδύναμης αντίστοιχη με αυτή που προσφέ­ρουν οι ΗΠΑ κάθε φορά που τα πολεμικά τους εξαπολύουν πυραύλους Tomahawk εναντίον διαφόρων «κακών» ανά τον κόσμο, έστω κι αν τα αποτελέσματα που επιτυγχάνουν είναι αμφισβητήσιμα. Άλλωστε, στον σημερινό πολιτισμό η εικόνα είναι συνήθως σημα­ντικότερη από την ουσία. Κατά δεύτερον, η Μόσχα δείχνει ότι μπορεί να χρησιμοποιή­σει την Κασπία Θάλασσα σαν μια τεράστια πυραυλική πλατφόρμα, μεγάλης, μάλιστα, επιχειρησιακής ευελιξίας μέσα στο κέντρο της Ευρασίας. 

Αυτή είναι μια νέα γεωστρατηγική πραγματικότητα, που συνδέεται με μια σειρά από ευρύτερες αλλαγές στην πολιτική αλλά και τη φυσική γεωγραφία του πλανήτη, η εξέταση της οποίας ξεφεύγει από τα περιο­ρισμένα όρια αυτού του κειμένου. Εδώ θα πε­ριοριστούμε να πούμε ότι οι Ρώσοι φαίνεται πως δίνουν έμφαση στην κυριαρχία σε μια σειρά από κλειστές θάλασσες, στις οποίες εκτός από την Κασπία, περιλαμβάνονται η Βαλτική, η Μαύρη Θάλασσα και ο Αρκτικός Ωκεανός. Με τη γεωστρατηγική αξιοποίηση αυτών των θαλασσών, η Ρωσία από αμιγώς χερσαία δύναμη ενδέχεται να μετατραπεί σε υβριδική, με χερσαία και θαλάσσια στοιχεία, δημιουργώντας νέα δεδομένα στη διεθνή γεωγραφία ισχύος. Η Κασπία, φυσικά, είναι λίμνη και όχι θάλασσα. Όμως τα τεράστια γεωγραφικά μεγέθη της την κάνουν να αντι­μετωπίζεται σαν θάλασσα από γεωπολιτικής αλλά και νομικής άποψης. 

Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ότι με την επίθεση αυτή η Ρωσία κάνει ένα ακόμη βήμα προς την επισημοποίηση της συμμαχίας της με το Ιράν αλλά και το Ιράκ, μιας και οι πύραυλοι Kalibr διήλθαν από τον εναέριο χώρο των χωρών αυτών και, απ' ό,τι φαίνεται, έλαβαν άδεια για να το κάνουν. Υπό μία έν­νοια, λοιπόν, δεν έχουμε μια αμιγώς ρωσική επιχείρηση, αλλά κοινή επιχείρηση Μόσχας - Τεχεράνης - Βαγδάτης κάτι που ενδέχεται να ήταν και ο βασικός στόχος του προέδρου Πούτιν. 

Οι συνέπειες στις διεθνείς γεωπολιτικές ισορροπίες που μπορεί να επιφέρει αυτή η εν σπέρματι συμμαχία είναι τεράστιες. Ακόμη κι αν περιοριστούμε στον τομέα της ενέργειας, τα συνδυαστικά αποθέματα υδρογονανθρά­κων Ρωσίας, Ιράν και Ιράκ είναι τέτοια που ενδέχεται να επιτρέψουν ακόμη και τον ου­σιαστικό έλεγχο των παγκόσμιων τιμών στο μέλλον. Ειρήσθω εν παρόδω, η βιομηχανία σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αε­ρίου στις ΗΠΑ, η οποία υποτίθεται ότι θα επέτρεπε στη Δύση να απεξαρτηθεί από τους ρωσικούς και μεσανατολικούς υδρογονάνθρακες δείχνει να πνέει τα λοίσθια λόγω της πτώσης των τιμών, η οποία θεωρήθηκε ότι έγινε για να χτυπηθεί η Μόσχα... Και για να μην ξεχνιόμαστε, τα μεγαλύτερα κοιτάσματα σχιστολιθικών υδρογονανθράκων στον πλα­νήτη τα κατέχει η Ρωσία. 

Εν κατακλείδι, με βάση τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας Ρωσία, Ιράν και Κίνα ενισχύουν δραστικά τους μεταξύ τους δε­σμούς και δημιουργούν το πρόπλασμα ενός γεωπολιτικού συμπλέγματος το οποίο, μαζί με τα περιφερειακά του κράτη, θέτει σοβαρή υποψηφιότητα στο να αποτελέσει την ισχυρό­τερη, μακράν όλων των υπολοίπων, δύναμη στον κόσμο τα επόμενα χρόνια. Κι αυτό σε σημαντικό βαθμό χάρη στις Ηνωμένες Πολι­τείες που κατέβαλαν τεράστιο κόστος τόσο σε χρήμα όσο και σε αίμα, τα προηγούμενα χρόνια για να καταστρέψουν το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν (που δεν τους ενοχλούσε κα­θόλου) και για να δημιουργήσουν μια χαοτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή, η οποία φαίνεται ότι καταλήγει σε ένα μεγάλο Ιράν, σε μια στρατηγική συμμαχία Μόσχας - Τεχεράνης - Πεκίνου και σε έναν σιιτικό υπεράξονα. ■ 

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-16/10- 22/10/15)