Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο για τη Γλώσσα των Τούρκων και του Ισλάμ

Η Γλώσσα των Τούρκων και του Ισλάμ

Του Μάριου Ευρυβιάδη

Το 1769 ένας φυλακισμένος Δραγουμάνος της Αυλής της Υψηλής Πύλης ζήτησε την βοήθεια του Αγά των Γενίτσαρων για την αποφυλάκισή του. Στην επιγραφή της αίτησής του έγραφε:

«Στο όνομα του Παντοδύναμου Θεού. 

Αίτηση προς την ισχυρή σκόνη των ποδιών του ισχυρού, σπλαχνικού, ελεήμονος, μεγαλόψυχου, συμπονετικού ευεργέτη, του πιο γενναιόδωρου αφέντη, τώρα αγά των γενιτσάρων, της Ευγενούς Αυλής της Υψηλής Πύλης».

Και η επιστολή ξεκινούσε ως εξής:

«Έχοντας σκύψει το κεφάλι μου υποταγμένος και δουλικά το μέτωπό μου με την απόλυτη ταπεινότητα και χωρίς την παραμικρή έπαρση, πλήρως εξαθλιωμένος και ικέτης προς την αγαθοποιό σκόνη των ποδιών του ισχυρού, σπλαχνικού, καταδεκτικού, συμπονετικού και ελεήμονος ευεργέτη μου».

Στη συνέχεια ο φυλακισμένος... αυτοταπεινώνεται ακόμα περισσότερο απευθύνοντας την αίτησή του όχι στον αυτόν καθεαυτόν Αγά, αλλά προς την «ισχύ της σκόνης της συμπονετικής κατοικίας». Η σκόνη της «συμπονετικής κατοικίας» είναι κυριολεκτικά η σκόνη των ποδιών των ισχυρών της Υψηλής Πύλης. Και ποιος ήτανε ο ισχυρότερος της Υψηλής Πύλης; Μα ο Σουλτάνος. Η αναφορά στον Σουλτάνο μας φέρνει στον τίτλο του Πασά, τίτλος «τιμής» και «ισχύος» όπως όλοι νομίζουμε και πιστεύουμε. Παρόλο που ο Τούρκος εθνοπατέρας Ατατούρκ κατήργησε τους τίτλους «ευγενείας» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά το 1923, ακόμα και σήμερα οι Τούρκοι Στρατηγοί, οι caudillos της κεμαλικής ελίτ, ονομάζονται «Πασάδες». Και «Πασά μου έλεος» κυριάρχησε στην καθομιλουμένη των χριστιανών ραγιάδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Τι σημαίνει όμως «Πασάς»; Είναι αυτός που, με τη σειρά του, κάθεται στα πόδια του ισχυρότερου, του Σουλτάνου, αναπνέει την «αγαθοποιό σκόνη των ποδιών του» και τον εξυπηρετεί. Είναι ο υπηρέτης του.

Σας παραπέμπω σε μια φωτογραφία της δεκαετίας του 1970 με τον τότε εικοσάχρονο και σημερινό «Σουλτάνου» της Τουρκίας, τον Ταγίπ Ερντογάν, να κάθεται στα πόδια του πνευματικού του πατέρα Ν. Ερμπακάν με τα χέρια απλωμένα σε στάση ικέτη.

Όχι τυχαία η φωτογραφία ανέβηκε σε φιλο-ισραηλινό ιστοτόπο (MEMRI) στο διαδίκτυο μετά τη ρήξη Ισραήλ – Τουρκίας.

Τι σχέση έχουν όλα τα παραπάνω ιστορικά με τα σημερινά πράγματα;

Μας βοηθούν, εκτιμώ, να κατανοήσουμε κάποιες τουλάχιστον «ακαταλαβίστικες» συμπεριφορές της Άγκυρας και των εκπροσώπων της έναντι, κατά σειρά, των μη Τούρκων, των μη μουσουλμάνων, των μη σουνιτών (της μωαμεθανικής ορθοδοξίας στο οποίο ανήκουν οι Τούρκοι) κλπ. 

Μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη «Σουλτάνικη» συμπεριφορά του Ερντογάν, με πιο πρόσφατη επίδειξη την επίσκεψή του στην Γερμανία. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη μεγαλομανία του Νταβούτογλου, τις κατά καιρούς πολιτικές κορώνες και αθυροστομίες του προπέτη Μπαγίς (τους «μπαγισμούς» του) κλπ.

Τα παραπάνω δεν περιορίζονται μόνο στους ισλαμιστές νέο-Σουλτάνους. Ουσιαστικά, η συμπεριφορά των κεμαλιστών «πασάδων» δεν υπήρξε διαφορετική. Απλά, η συμπεριφορά των κεμαλιστών, συγκρινόμενη με αυτή των ισλαμιστών ήταν απλά πιο διπλωματικά εκλεπτυσμένη και σύνθετη, έναντι κυρίως των ισχυρών της Δύσης. Το κοινό στοιχείο ανάμεσα και στους δυο υπήρξε και παραμένει η αντίληψή τους για την ισχύ και τη δύναμη. Και οι δυο την σέβονται απόλυτα και υπολήπτονται αυτούς που την έχουν και την διαχειρίζονται. Οι υπόλοιποι, οι κατ’ αυτούς αδύναμοι και ανίσχυροι, πρέπει να γνωρίζουν τη θέση τους που δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ταπεινωτική δημόσια υποταγή.

Θα μπορούσα να αναφερθώ σε πάμπολλα παραδείγματα από τη συμπεριφορά της Μεγάλης (Buyuk) Τουρκίας έναντι της Κύπρου που δεν είναι μόνο μικρή (Kucuk) αλλά είναι και «μισή», κατά την τετρανδρία Γκιούλ, Ερντογάν, Νταβούτογλου, Μπαγίς. Σε επίπεδο «αντιλήψεων», ανάλογη είναι και η συμπεριφορά έναντι στην Ελλάδα. Ωστόσο, στην περίπτωσή της Ελλάδας η συμπεριφορά των ισλαμοπασάδων περιορίζεται, όσο και να ακούγεται σε κάποιους παράξενο, από την ισχύ της Ελλάδας – την στρατιωτική. Δεν είναι απολύτως σίγουροι στην Άγκυρα ότι θα βγουν κερδισμένη από μια πιθανή στρατιωτική αντιπαράθεση. Εδώ με την Συρία δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα.

Είναι όμως στις «χειμαζόμενες» σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ που βλέπουμε να ξετυλίγεται καθημερινά μπροστά στα μάτια μας και ιδιαίτερα των Ισραηλινών, όλη αυτή η σουλτανική αντίληψη για δημόσια ταπεινωτική υποταγή. Πρέπει ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου να πέσει μπρούμυτα και να χτυπήσει το κούτελό του στο έδαφος προτού ακολουθήσει η ευσπλαχνία και το έλεος του «σπλαχνικού καταδεκτικού, συμπονετικού και ελεήμονος ευεργέτη» του νέο-Σουλτάνου Ερντογάν. 

Όπως όλοι που παρακολουθούμε στοιχειωδώς τα πράγματα γνωρίζουμε, και όπως ο ίδιος ο Ερντογάν δημόσια παραδέχεται, οι Ισραηλινοί του έχουν στείλει δεκάδες διαμεσολαβητές (πέραν των επίσημων, από Αμερικανούς, Γερμανούς κλπ) για να βάλει «νερό στο κρασί του» και να συμφωνήσει να εκτονώσει τις αναμεταξύ τους σχέσεις μετά το αιματηρό επεισόδιο του Μαβί Μαρμαρά όταν Ισραηλινοί κομάντος σκότωσαν Τούρκους υπηκόους. Συνεχώς όμως ο Ερντογάν και οι ομόσταυλοί του απαιτούν τη δημόσια ταπείνωση του εβραϊκού κράτους πρωτού επέλθει η άφεση των αμαρτιών του.

Σε πρόσφατο διεθνές συνέδριο στην Κύπρο (“Energy Developments, Security and Geostrategic Implications in the Eastern Mediterranean”, 20/10/2012) ο Ισραηλινός σύνεδρος Zaki Shalom μας πληροφόρησε ότι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου έφθασε στο παρά πέντε να πέσει «μπρούμυτα» μπροστά στον Ερντογάν και να αναπνεύσει έστω και για λίγο τη σκόνη των ποδιών του. Το σκεπτικό του Νετανιάχου και αυτών που τον συμβούλευσαν ήταν ότι μια φορά θα γίνει αυτό και μετά όλα θα είναι, μέλι – γάλα ανάμεσα στο Ισραήλ και την Τουρκία, όπως τους παλιούς καλούς καιρούς.

Κατά τον Shalom ο Νετανιάχου ζήτησε μια τελευταία συμβουλή από τον καλύτερο ίσως δυτικό γνώστη της Τουρκίας και του Ισλάμ, τον εβραϊκής καταγωγής Bernard Lewis. O Lewis, που τον επισκέφθηκε επί τούτου στο Ισραήλ, υπήρξε απόλυτος. Όχι, τον συμβούλεψε. Από τη στιγμή, του είπε, που θα ζητήσεις δημόσια συγγνώμη ως αρχηγός κράτους του Ισραήλ, θα χάσεις κάθε αξιοπιστία και αξιοπρέπεια όχι μόνο έναντι των Τούρκων αλλά και έναντι του υπόλοιπου κόσμου του Ισλάμ. Ο Νετανιάχου έκανε πίσω. Εδώ υπογραμμίζω ότι τα αποσπάσματα με τα οποία άρχισα το παρόν κείμενο μου, έχουν ως ερευνητή και συγγραφέα τον Bernard Lewis. Προέρχονται από το βιβλίο του Η Πολιτική Γλώσσα του Ισλάμ (Εκδόσεις Παπαζήση, 2011).

Σε ανύποπτο χρόνο (αρχές δεκαετίας 1950) ένας άλλος Ισραηλινός, διπλωμάτης τούτη τη φορά, υπογράμμιζε προς τους προϊσταμένους του στο Τελ Αβίβ, από την Άγκυρα όπου υπηρετούσε, τα εξής: «Πάνω από όλα, αυτοί (οι Τούρκοι) σέβονται τη δύναμη και όσο πιο απροκάλυπτα αυτή εκδηλώνεται, τόσο περισσότερο τους αρέσει, την εκτιμούν, και την κατανοούν». Αυτή είναι και η γλώσσα των Τούρκων και του πολιτικού Ισλάμ. Την ακούμε από τον Ερντογάν. Τη βλέπουμε καθημερινά στη Συρία.

Κατά τον ιστορικό της ελληνιστικής περιόδου (203-120 π.Χ), Πολύβιο «η ειρήνη είναι η μεγαλύτερη ευλογία όταν μας εγγυάται την τιμή και την αξιοπρέπειά μας». Αυτό παραμένει το διακύβευμα και το ζητούμενο στη διεθνή πολιτική. Τίποτα εναλλακτικό δεν υφίσταται. Εκτός εάν σε κάποιους αρέσει η σκόνη των ποδιών του κάθε μεγαλομανή αρρωστημένου και του πολιτικού του σιναφιού.

* Ο Μάριος Ευρυβιάδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

e-afipnisi.gr