ΣΥΓΧΥΣΗ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΩΝ, ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ

■ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΣΕ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 

■ Αν η Ελλάδα επιλέξει να συνεχίσει να παριστάνει το «καλό και πειθαρχικό παιδί», όχι γιατί έτσι έκρινε κατόπιν μελέτης ότι βολεύει τα εθνικά της συμφέροντα, αλλά επειδή «έτσι τα βρήκε», τότε θα είναι άξια της μοίρας της. 

ΤΟΥ ΔΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΡΙΒΑ*

Στο προηγούμενο άρθρο στα «Επίκαιρα» είχαμε υποστηρίξει ότι ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια, κατά κάποιον τρόπο, μετα-αμερικανική και μετα-ευρωπαϊκή εποχή, όπου Ηνωμένες Πο­λιτείες και Ευρώπη δεν έχουν τις δυνατό­τητες επιρροής στα διεθνή δρώμενα που είχαν -η νόμιζαν ότι είχαν- μέχρι πριν από μερικά χρόνια. Έτσι, η Ελλάδα θα πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα κατάσταση για να επιβιώσει, αφήνοντας πίσω της εμμονές και αγκυλώσεις του παρελθόντος. 

Αν θεωρήσουμε τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ ως τα δύο βασικά συστατικά του λεγόμενου «δυτικού...
κόσμου», θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την εποχή που εισερχόμα­στε ως «μεταδυτική». Αυτό ισχύει όχι μόνο για το διεθνές σύστημα εν συνόλω, αλλά και για το σπονδυλωτό γεωσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, στο οποίο λειτουργεί και επιδιώκει να παίξει ρόλο και η Ελλάδα. 

Συγκεκριμένα, οι περισσότερες εκ των χωρών της περιοχής έχουν πλέον ασαφείς σχέσεις με τις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα, ενώ δύσκολα μπορεί πια να πει κανείς ποιες είναι οι δυνατότητες των δυτικών δυνάμεων να παρέμβουν ουσιαστικά στις εξελίξεις. Χαρακτη­ριστικές είναι οι περιπτώσεις της Τουρκίας και της Αίγυπτου, δυο χώρες που αποτελούσαν σημαντικούς και σταθερούς συμμάχους και προπύργια των ΗΠΑ και της Ευρώπης μέχρι πριν από μερικά χρόνια Επισήμως, βέβαια, αυτό ισχύει και σήμερα. Όμως μόνο επισήμως. Στην πραγματικότητα, οι δύο χώρες ακολου­θούν η καθεμία τη δική της πορεία, η οποία, εν πολλοίς, τις φέρνει σε θέση αντιπαράθεσης με τη Δύση για μια σειρά από ζητήματα. 

Η Αίγυπτος μετά την πτώση του καθεστώ­τος Μουμπάρακ (η οποία, απ' ό,τι φαίνεται, προέκυψε και με τη διακριτική στήριξη των ΗΠΑ, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά τη γεωπολιτική τυφλότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής) φλέρταρε για λίγο με την πιθανότητα να μετατραπεί σε ισλαμιστικό κράτος υπό την ηγεσία των Αδελφών Μουσουλμάνων, για να καταλήξει να τεθεί υπό την κυριαρ­χία του στρατεύματος έπειτα από ένα φαντασμαγορικό πραξικόπημα, το οποίο διεξήχθη εν μέσω πανηγυρισμών μεγάλου μέρους του αιγυ­πτιακού λαού. Σήμερα όμως η Αίγυπτος διεκδικεί θέση περιφερειακής δύναμης στο διαφαινόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα, όπου υπάρ­χει χώρος και για μεσαίες δυ­νάμεις, έκτος από αυτές που επιμένουμε να αποκαλούμε «μεγάλες», αν και πολλές εξ αυτών έχουν πάψει προ πολλού να αξίζουν αυτό τον τίτλο. 

Εξ αντικειμένου, αυτή της η στοχοθέτηση καθιστά απρό­βλεπτη τη συμπεριφορά της και τη θέτει, τουλάχιστον εν μέρει, σε τροχιά σύγκρουσης με τις ΗΠΑ. 

Για να ενισχύσει τον ρόλο της η Αίγυπτος αγοράζει προ­ηγμένα οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολο­γίας, κυρίως από τη Ρωσία και τη Γαλλία, και επιδιώκει να εισέλθει δυναμικά στην αγορά της ενέργειας μετά και την πιθανολογούμε­νη πρόσφατη ανακάλυψη μεγάλων κοιτα­σμάτων φυσικού αερίου έξω από τις ακτές της, τα οποία θα προστεθούν στο ήδη σημαντικό ενεργειακό της δυναμικό εφόσον, φυσικά, επιβεβαιωθούν οι αρχικές προβλέ­ψεις. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ότι η Αίγυπτος λειτουργεί πλέον ως αυτόνομος δρών στην περιοχή και δεν δεσμεύεται με κανέναν. Απ' ό,τι φαίνεται, και για την Αίγυ­πτο έχει ξεκινήσει η εποχή του πολυπολικού κόσμου, στον οποίο θέλει να πρωταγωνιστή­σει. Και για να πράξει κάτι τέτοιο πρέπει να αφήσει πίσω της την αντίληψη της δυτικής παντοδυναμίας. Η κυριαρχία της Δύσης, λοι­πόν, για την Αίγυπτο, αποτελεί παρελθόν. 

Το ίδιο, αν και σε μικρότερο βαθμό, ισχύει και για την Τουρκία. Κι αυτό συμβαίνει εδώ και χρόνια επισήμως και διακηρυγμένα δια του δόγματος του νεο-οθωμανισμού. Αν και η τουρκική εξωτερική πολιτική, η οποία είναι άρρηκτά συνυφασμένη με την εσωτερική λόγω του ζητήματος των Κούρδων, κινδυ­νεύει να οδηγηθεί σε αδιέξοδο, εντούτοις η Άγκυρα συνεχίζει να προωθεί μια μακρό­πνοη στρατηγική που δίνει έμφαση στην 

αυτόνομη πορεία της στο διεθνές σύστημα και όχι στη λειτουργία της ως εξαρτήμα­τος (έστω και πολύτιμου) της Δύσης. 

«Μετα-αμερικανικό» Ισραήλ και «φιλοαμερικανικό» Ιράν; 

Ακόμη και το Ισραήλ δεν ταυτίζεται πια με τις ΗΠΑ και τις γεωστρατηγικές τους επι­λογές, όπως φάνηκε και με την περίπτωση της εντονότατης δυσαρέσκειας του Τελ Αβίβ όσον αφορά στη συμφωνία των Αμερικανών με το Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα του τελευταίου. Αυτή ήταν η τελευταία πράξη σε μια πορεία συνεχούς απομάκρυνσης μεταξύ των δύο χωρών, η οποία έλαβε διαστάσεις κυρίως στα χρόνια της προεδρίας Ομπάμα, αλλά έχει πιο βαθιές ρίζες. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι το Ισραήλ ανοίγεται και προς άλλες πα­γκόσμιες δυνάμεις, προεξάρχουσας της Κί­νας, με προσεκτικά αλλά ουσιαστικά βήματα, ενώ εξετάζει έναν ολοένα και πιο ανεξάρτητο και διαφοροποιημένο από τις ΗΠΑ γεωστρατηγικό ρόλο. 

Όσον αφορά στους υπόλοιπους δρώντες στην περιοχή, η Ουάσιγκτον δείχνει να τα έχει χαμένα και δεν ξέρει πώς να τους φερθεί. Για παράδειγμα, ποιος μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα στο τι ακριβώς θέλει να επιτύχει με τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και το Ιράκ; Επιδιώκει να τους κα­ταπολεμήσει ή να τους ενισχύσει; Μήπως και τα δύο; Όσο κι αν αυτό ακούγεται παράλογο, δεν είναι αδύνατον να συμβαίνει, μια και επιμέρους ομάδες και μηχανισμοί στο σύστημα εξουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν εντελώς διαφορετικές αναγνώσεις των αμε­ρικανικών εθνικών συμφερόντων και, κατά συνέπεια, διαμετρικά αντίθετες απόψεις για τον ρόλο των τζιχαντιστών στην περιοχή. 

Όσον αφορά στο Ιράν, συνεχίζει να αποτελεί εχθρό των ΗΠΑ η μήπως οι τελευταίες έχουν βρει ένα modus vivendi μαζί του, το οποίο μπορεί να εξελιχθεί ακόμη και σε κάποια άτυ­πη συμμαχία έτσι ώστε να χτυπηθούν οι τζιχαντιστές; Αυτό είναι ένα ερώτημα που μέχρι πριν από λίγο καιρό θα ανήκε στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, σήμερα όμως καθίσταται όλο και πιο ρεαλιστικό. 

Επίσης, τι ακριβώς θέλουν να κάνουν οι Αμερικανοί με το καθεστώς Άσαντ; Μήπως πλέον εξετάζουν ακόμη και το ενδεχόμενο να το ενισχύσουν έτσι ώστε να νικήσει τους τζιχαντιστές ή απλώς να μπορέσει να επιβιώ­σει για να μην μετατραπεί η Συρία σε μαύρη τρύπα στην περιοχή που μόνο κακά μπορεί να φέρει στη Δύση, όπως συνέβη και με τη Λιβύη μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι; 

Θα αφήσουν οι Αμερικανοί τη Ρωσία να συ­νεχίσει να ενισχύει τον ρόλο της στον εμφύλιο της Συρίας; Κι αν δεν θέλουν να την αφήσουν, έχουν άραγε τη δυνατότητα να κάνουν κάτι γι' αυτό; Και τι σκοπεύουν να κάνουν με τους Κούρδους, οι οποίοι είναι και από τους πλέον φιλικούς προς αυτούς δρώντες στην περιοχή; Θα τους βοηθήσουν έναντι των τζιχαντιστών αλλά και των Τούρκων ή θα τους αφήσουν στη μοίρα τους, με κίνδυνο να πε­ράσουν υπό την επιρροή άλλων δυνάμεων, προεξάρχουσας της Ρωσίας; 

Πώς θα εξελιχθεί άραγε σε βάθος χρόνου η σχέση των ΗΠΑ με τη Σαουδική Αραβία και τις άλλες σουνιτικές πετρομοναρχίες του Κόλπου; Θα είναι εχθροί, φίλοι η ένα μείγμα των δύο; Οι χώρες αυτές θα παραμείνουν στο δυτικό στρατόπεδο ή μετά τη συμφωνία της Δύσης με το Ιράν θα αναζητήσουν προσβάσεις στη Ρωσία, έτσι ώστε να αντισταθμίσουν μια πολύ επικίνδυνη γι' αυτές πιθανή συμμαχία Μόσχας - Τεχεράνης; Μια συμμαχία, μάλιστα, η οποία θα είχε πλέον και την ανοχή -αν όχι τη διακριτική στήριξη- της Ευρώπης, έτσι ώστε η τελευταία να προωθήσει μεγάλα οικο­νομικά της συμφέροντα... Η Σαουδική Αραβία ήδη δείχνει να εξετάζει σοβαρά την πιθανό­τητα ανοίγματος προς τη Ρωσία και το μέλλον θα δείξει αν όντως είναι έτοιμη να κάνει αυτό το μεγάλο βήμα. 

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-11-17/09/2015)