Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΕ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ (Δημοσκόπηση Public Issue)

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΥΡΗ* 

H κρίση απονομιμοποίησης των αντιπροσωπευτικών θεσμών στην Ελλάδα είναι σήμερα βαθύτατη. Εί­ναι προφανές ότι οι πολιτικές λιτότητας που εφαρμόζονται στη χώρα τα τελευταία έξι χρό­νια την επιδείνωσαν σοβαρά. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι η κρίση αυτή προϋπήρξε της οικονομικής. Το συμπέρασμα αυτό τεκμη­ριώνεται σαφώς με βάση την ετήσια έρευνα της Public Issue σχετικά με την κοινωνική νο­μιμοποίηση των θεσμών, που διεξάγεται από το 2007. Ταυτόχρονα, η εντεινόμενη όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων αποτυπώνεται ευδιάκριτα στην παράλληλη αύξηση της κοι­νωνικής υποστήριξης κυρίως για τους κρα­τικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς (Στρα­τός, Αστυνομία), όπως και για τους θεσμούς της αδιαμεσολάβητης λαϊκής κυριαρχίας (λαός/πολίτες, κοινωνικά κινήματα)...

Η εμπιστοσύνη που τρέφουν οι πολίτες στους θεσμούς της διακυβέρνησης, της οι­κονομίας και της κοινωνίας αποτελεί σημα­ντική παράμετρο της πολιτικής και οικονο­μικής σταθερότητας μιας χώρας. Οι Δείκτες Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς της Public Issue συνιστούν ένα αξιόπιστο επιστημονικό εργαλείο για τη διαχρονική συγκριτική αξιολόγηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης στους σημαντικότερους εγχώριους θεσμούς. 

Η μέτρηση καθιερώθηκε το 2007 και επαναλαμβάνεται φέτος, σε μια πολιτική συγκυρία που εξακολουθεί να είναι βεβαρημένη λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνουμε. Οι 19 επιλεγμένοι θεσμοί που διερευνώνται στη φετινή έρευνα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα της κοινωνικής ζωής: διακυβέρνηση, επιχειρήσεις, κοινωνία πολιτών και μέσα ενημέρωσης. Οι επιμέρους δείκτες που υπολογίζονται, χωριστά για κάθε θεσμό, αποτελούν μια εξαιρετικά λεπτομερή χαρτογράφηση των κοινωνικών αντιλήψεων απέναντι στους θεσμούς που επικρατούν σή­μερα στην Ελλάδα. 

Η πρώιμη καθιέρωση της μέτρησης στην προ κρίσης εποχή (2007) παρέχει τη δυνατότητα να διερευνηθεί η διαχρονική εξέλιξη της κοινωνικής υποστήριξης στους θεσμούς κατά τη χρονική περίοδο των τελευταίων εννέα χρόνων (2007-2015), που καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα της ύστερης Μεταπολίτευσης. Εποχή παρακμής, που ακολούθησε την επίπλαστη κοινωνική ευφορία της προηγούμενης δεκαετίας, με σημείο κορύφωσης τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. 

Δείκτες εμπιστοσύνης 

Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα Ελλήνων πολιτών αποτιμά ποσοτικά την εμπιστοσύνη που αισθάνεται για κάθε έναν κοινωνικό θεσμό. Από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων κατασκευάζεται ένας δείκτης εμπιστοσύνης (CI) για κάθε θεσμό χωριστά. 

Κάθε δείκτης προκύπτει με βάση τον λόγο θετικών/αρνητικών γνωμών για τον δεδομένο θεσμό, δηλαδή το ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν ότι τον εμπιστεύονται προς το ποσοστό των ατόμων που δυσπιστούν απέναντι του. 

Κατά συνέπεια, η «τιμή 100» στον δείκτη εμπιστοσύνης υποδηλώνει ότι υφίσταται απόλυτη ισοδυναμία θετικών και αρνητικών αντιλήψεων απέναντι στον θεσμό. Η «τιμή 200» υποδηλώνει ότι ο αριθμός των πολιτών που εμπιστεύεται τον θεσμό είναι διπλάσιος από εκείνους που εκφράζουν δυσπιστία απέναντι του. Τέλος η «τιμή 50» σημαίνει ότι οι αρνητικές εντυπώσεις είναι διπλάσιες από τις θετικές. 

Οι επιπτώσεις της ύφεσης 

1. Το 2011 η κοινωνική εμπιστοσύνη στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς (Βουλή, κόμματα) έφτασε στο ναδίρ. Η ελάχιστη ανάκαμψη που παρατηρείται την τελευταία τετραετία ουδόλως επαρκεί για να αντιστρέφει την ολοκληρωτική έλλειψη εμπιστοσύνης 

2. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέμενε μέχρι το 2009 ο μόνος πολιτικός θεσμός που εμπιστευόταν η μεγάλη πλειονότητα των Ελ­λήνων πολιτών. Αυτό οφείλεται ασφαλώς και στο γεγονός ότι δεν αναμειγνύεται ενεργά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Στην εδραίωση αυτής της εικόνας είχε συντελέσει και η υψηλή αποδοχή του πρώην Προέδρου Κωστή Στεφανόπουλου. Ωστόσο, η μνημονιακή πενταετία δεν άφησε στο απυρόβλητο ούτε την Προεδρία. Το 2014 ο Κάρολος Παπούλιας ενώ στην αρχή της προεδρικής του θητείας διέθετε υψηλή κοινωνική αποδοχή, χρεώθηκε τελικά μερίδιο της πολιτικής ευθύνης για την κατάσταση της χώρας και ο δείκτης εμπιστο­σύνης στην Προεδρία της Δημοκρατίας κατέ­γραψε θεαματική συρρίκνωση. Από τον Μάρ­τιο του 2015 και μετά την εκλογή του Προκόπη Παυλόπουλου η εμπιστοσύνη στο αξίωμα ανα­κάμπτει, αλλά δεν καταφέρνει να πλησιάσει τα προ μνημονιακής περιόδου ποσοστά. 

3. Παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των πο­λιτών που εμπιστεύονται τη Δικαιοσύνη πα­ραμένει μεγαλύτερο από εκείνο που δεν την εμπιστεύονται, από το 2013 και μετά κατα­γράφεται σημαντική μείωσή του. Αντιθέτως, η εμπιστοσύνη στην Εθνική Υπηρεσία Πληρο­φοριών σημείωσε φέτος ελαφρά άνοδο. 

4. Την τελευταία τετραετία η συνεχής αύξη­ση της εμπιστοσύνης προς τον Στρατό, την Αστυνομία και την Εκκλησία αποτελεί σαφή ένδειξη της συντηρητικοποίησης που παράγει η κρίση αλλά και της ιδεολογικής (κοινωνικής) πόλωσης που προκαλείται, αφού στον αντίπο­δα αυξάνεται η εμπιστοσύνη σε πιο ριζοσπα­στικούς θεσμούς αδιαμεσολάβητης λαϊκής κυριαρχίας δηλαδή στον λαό (πολίτες) και τα κοινωνικά κινήματα (δίπολο συντηρητικοποίηση/ριζοσπαστικοποίηση). 

5. Η κρίση κοινωνικής απονομιμοποίησης δεν αφορά μόνο στους θεσμούς της αντιπρο­σωπευτικής δημοκρατίας αλλά εκτείνεται και σε εκείνους της οικονομίας. Καθ' όλη τη διάρ­κεια της μνημονιακής περιόδου η εμπιστοσύ­νη στις τράπεζες παραμένει χαμηλή. Ωστόσο, σημαντικό εύρημα των δύο τελευταίων χρό­νων αποτελεί το γεγονός ότι φέτος ο αριθ­μός των πολιτών που δεν εμπιστεύονται την Τράπεζα της Ελλάδος υπερτερεί εκείνου που την εμπιστεύονται. 

Πίστη στους εκπαιδευτικούς θεσμούς 

6. Σημαντική αύξηση της εμπιστοσύνης παρατηρείται στους θεσμούς της εκπαίδευσης δηλαδή σε πανεπιστήμια, κολλέγια, κέντρα ελευθέρων σπουδών και τα σχολεία. Η αύξηση πιθανόν να οφείλεται στη γενικότερη -παρα­δοσιακά ισχυρή- πεποί­θηση των πολιτών ότι οι εκπαιδευτικοί θεσμοί αποτελούν τον ασφα­λέστερο δίαυλο για την κοινωνική άνοδο. Σήμε­ρα, εξαιτίας της κρίσης αυτή η ατομική διέξοδος αναβαθμίζεται σε μέσο ατομικής «διάσωσης». 

Από την άλλη, η αξία της εκπαίδευσης που προ­βάλλεται, μάλιστα, και ως συλλογικό όχημα για την έξοδο της χώρας από την κρίση, τίθεται σε κίνδυ­νο λόγω των περικοπών. Το γεγονός αυτό είναι φυσικό να ενεργοποιεί αντανακλαστικά υπερά­σπισης ενός κεκτημένου κοινωνικού αγαθού. 

Εξαιρετικά χαμηλή η εμπιστοσύνη στην τηλεόραση 

7. Η κρίση της πολιτι­κής περιλαμβάνει ως συ­στατικό της στοιχείο και ανατροφοδοτεί την κρίση αξιοπιστίας των μέσων ενημέρωσης Όπως έδειξε για πρώτη φορά η μέτρη­ση του 2009, η εμπιστο­σύνη προς το σύνολο των μέσων ενημέρωσης άρχι­σε σταδιακά να μειώνεται από το 2009 μέχρι και το 2014. Ωστόσο, η σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα περισσό­τερο διαδραστικά μέσα (ραδιόφωνο, Διαδίκτυο) και τα λεγόμενο μη δια­δραστικά (τηλεόραση, εφημερίδες) διατηρείται. 

8. Μεταξύ των ΜΜΕ, το ραδιόφωνο παραμέ­νει σήμερα στην Ελλάδα το πλέον αξιόπιστο, σημειώνοντας μάλιστα, σημαντική αύξηση της κοινωνικής του αποδοχής στη φετινή μέτρηση. 

9. Το Διαδίκτυο, που μετρήθηκε για πρώτη φορά το 2008, διατηρεί τη 2η θέση μεταξύ των μέσων, αλλά εμφανίζει σοβαρή υποχώ­ρηση σε σχέση με τη μέγιστη υποστήριξή του, που καταγράφηκε το (κινηματικό) 2011. 

10. Η εμπιστοσύνη προς τις εφημερίδες ενδέχεται να σημειώνει μικρή ανάκαμψη τον τελευταίο χρόνο, επ' ουδενί όμως αυτό με­ταφράζεται αυτομάτως και σε ανάκαμψη της κυκλοφορίας τους. 

11. Αντιθέτως η ήδη υπονομευμένη τη­λεόραση, η κοινωνική αποδοχή της οποίας βρίσκεται στο ναδίρ, καταλαμβάνει σταθερά, μαζί με τα κόμματα, μία από τις τελευταίες θέσεις μεταξύ των θεσμών. 

* Πολιτικού επιστήμονα PhD, προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου της Public Issue. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-03/12-10/12/15)