ΕΡΝΤΟΓΑΝ: ΕΚΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΣ

■ Διεκδικεί για τη χώρα του ρόλο περιφερειακής υπερδύναμης με παγκόσμιο αντίκτυπο. 

ΤΟΥ ΘΕΜΗ ΤΖΗΜΑ 

Δεν είναι η πρώτη φορά, ιδίως τα τελευταία χρόνια, που το καθεστώς Ερντογάν αφενός θα παραβιάσει το διεθνές δίκαιο, αφετέρου θα αποπειραθεί να εντάξει τον μεγαλοϊδεατισμό του σε ευρύτε­ρες ιμπεριαλιστικές διενέξεις. Η κατάρριψη, ωστόσο, του ρωσικού μαχητικού συνιστά μια εξαιρετικά προβληματική κλιμάκωση, πρωτοφανή σε ό,τι αφορά στις ρωσοτουρκικές και ρωσονατόϊκές σχέσεις του τελευταίου αιώνα και πεντηκονταετίας αντίστοιχα. 

Διεθνοδικαιικά, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι για λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά το ρωσικό βομβαρδιστικό παραβίασε...
τον τουρκικό εναέριο χώρο -στοιχείο που βάσιμα δικαιού­μαστε να αμφισβητούμε-, επ' ουδενί μπορούμε να μιλήσουμε για ένοπλη επίθεση εις βάρος της Τουρκίας, ώστε να δικαιολογείται η χρήση βίας από πλευράς της τελευταίας. Μάλιστα, δεν αναφέρεται κανένα ιστορικό τέτοιων παραβιάσεων ούτε άλλες κινήσεις από πλευράς της ρωσικής αεροπορίας που να δικαιολογούν τη σκέψη ότι έστω επέκειτο άμεσα ένοπλη επίθεση από πλευράς Μόσχας εις βάρος της Άγκυρας. Επομένως, πρό­κειται για μια προμελετημένη, εγκεκριμένη από τον Τούρκο πρόεδρο επιθετική ενέργεια της Τουρκίας εις βάρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, που παραβιάζει κατάφωρα το διεθνές δίκαιο. 

Διεθνοπολιτικά η κατάσταση είναι ακόμα πιο προβληματική. Τι ακριβώς επιδιώκει ο Ερντογάν; Πρόκει­ται για κρίση μεγαλομανίας ενός καθεστώτος; Για προσπάθεια πρόκλησης ευρύτε­ρης, δηλαδή παγκόσμιας, σύρραξης; Ή για προσχεδιασμένη και προσυμφωνημένη με τις ΗΠΑ απόπειρα ταπείνωσης του Ρώσου προέδρου; Είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς, ωστόσο ένας συνδυασμός των δύο πρώτων ενδεχομένων φαίνεται αρκετά πι­θανός και κατάλληλος ως απάντηση, χωρίς να αποκλείει κανείς και μια κρυφή επιθυμία παραγόντων της Δύσης να «στριμώξουν» τον Ρώσο πρόεδρο δι΄ αντιπροσώπων. 

Το καθεστώς Ερντογάν, μετά την πρό­σφατη εκλογική του επικράτηση και την υποστήριξη που απολαμβάνει από πλευ­ράς Δύσης σε σειρά τυχοδιωκτικών πο­λιτικών του, προφανώς επιδιώκει ακόμα εντονότερα τον ρόλο μιας περιφερειακής υπερδύναμης με παγκόσμιο αντίκτυπο. Τέτοιου είδους επιδιώξεις ιστορικά οδηγούν στη λανθασμένη και παραπάνω κίνηση. 

Επιπλέον, ο Ερντογάν έχει επενδύσει τε­ράστιο πολιτικό κεφάλαιο και χρήματα στην προώθηση μιας σουνιτικής συμμαχίας με τον ίδιο και το καθεστώς του στο επίκεντρο αλλά και στην αλλαγή καθεστώ­τος στη Συρία. Το καθεστώς Άσαντ, ωστό­σο, δεν ανατρέπεται μέχρι σήμερα. Αντί­θετα, ίσως και να ισχυροποιείται έμμεσα λόγω της δράσης του Ισλαμικού Κράτους στη Δύση και, φυσικά, χάρη στη ρωσική επέμβαση. Συν τοις άλλοις, η εξαγωγή ενός «μοντέλου Ερντογάν» στον μουσουλμανικό κόσμο συναντά αντιστάσεις που οξύνονται και μέσα στην Τουρκία, με κύ­ριο πρόβλημα για το καθεστώς Ερντογάν τη στρατιωτική και πολιτική ανάπτυξη του κουρδικού εθνικοαπελευθερωτικού και κοινωνικο-απελευθερωτικού κινήματος στο οποίο πρωταγωνιστεί το ΡΚΚ, ενώ και το αριστερό, φιλοκουρδικό κόμμα HDP πα­ραμένει πρόκληση για την κυριαρχία του. 

Κίνδυνος ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης 

Ωστόσο, βασικό πρόβλημα του Ερντογάν στις εξωτερικές του επιδιώξεις συνιστά η εμπλοκή της Ρωσίας. Με την κατάρριψη επομένως του ρωσικού μαχητικού αφενός στέλνει εκ των πραγμάτων ένα μήνυμα «προστασίας» στους εκλεκτούς του ισλαμιστές και αφετέρου επιδιώκει να εντάξει την έμπρακτη αντίθεσή του στον ρόλο της Ρωσίας στην περιοχή σε μια ευρύτερη ρωσονατοϊκή ένταση, που, άλλωστε, οξύνεται εδώ και αρκετό καιρό μετά τα γεγονότα της Ουκρανίας. Ο Τούρκος πρόεδρος επιδιώκει να διαδραματίζει ρόλο εμπροσθοφυλα­κής του ΝΑΤΟ στην αντίθεση με τη Μόσχα όποτε το κρίνει συμφέρον για το καθεστώς του, σύροντας ταυτόχρονα το ΝΑΤΟ σε μια κλιμακούμενη αντιπαράθεση με τη Ρωσία, ευθυγραμμισμένη και πάλι με τα δικά του συμφέροντα. Δεν πρόκειται για έναν τυπι­κό υποϊμπεριαλισμό, αλλά μάλλον για έναν περιφερειακό ιμπεριαλισμό, ενταγμένο στις ευρύτερες ιμπεριαλιστικές επιδιώ­ξεις, τις οποίες, ωστόσο, αποπειράται να συνδιαμορφώσει, δεδομένου ότι, στις ση­μερινές συνθήκες και σε επιμέρους πεδία αντιπαράθεσης, ακόμα και περιφερειακές δυνάμεις, δηλαδή δυνάμεις μικρότερης ισχύος ως προς τις παγκόσμιες, μπορούν, εφόσον συγκεντρώσουν την ισχύ τους, να επιδράσουν καταλυτικά. 

Σε ό,τι αφορά στο τρίτο ενδεχόμενο, διαφαίνεται ότι δεν υπάρχει συντεταγμένο κυβερνητικό κέντρο στη Δύση σήμερα που να επιδιώκει αναμέτρηση με τη Ρωσία. Ωστό­σο, δεν είναι απίθανο ορισμένοι κύκλοι να βλέπουν τουλάχιστον με ενδιαφέρον την αντικειμε­νικά δύσκολη θέση στην οποία περιέρχεται ο Βλαντιμίρ Πούτιν μετά την τουρκική ενέργεια. Αν αντιδράσει σκληρά και αποφα­σιστικά, σύμφωνα με την εικόνα που ο ίδιος έχει φιλοτεχνήσει για τον εαυτό του, διακινδυνεύει μια ανεξέλεγκτη κλιμάκωση, που θα μπορούσε να θυμίσει τους «sleepwalkers» («υπνοβάτες») του Α' Παγκο­σμίου Πολέμου. Αν επιδείξει αυτοσυγκράτηση και παραπέμψει το ζήτημα στο μέλλον, κινδυνεύει να τρωθεί το κύρος του, ιδίως μάλιστα αν υπάρξουν αυξανόμενες απώ­λειες στην εκστρατεία του στη Συρία, γεν­νώντας μνήμες σοβιετικού Αφγανιστάν. 

Οι πρώτες αντιδράσεις του Ρώσου προέ­δρου δείχνουν ότι σταθμίζει τα δεδομένα προκειμένου να αποφασίσει ποιον δρόμο πρέπει να επιλέξει. Στην πραγματικότητα όμως το πιο επικίνδυνο σημείο της κρίσης είναι ακριβώς αυτό: ο Βλαντιμίρ Πούτιν από τη μια πρέπει να επαναβεβαιώσει το διεθνές προφίλ του και την ικανότητά του να διασφα­λίζει τα άμεσα ρωσικά συμφέροντα στην πε­ριοχή κι από την άλλη να αποφύγει μια διαρ­κή κλιμάκωση, κι όλα αυτά ευρισκόμενος μπροστά σε μια τετελεσμένη πρόκληση. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-27/11-03/12-2015)