Ευκαιρίες από την απονομιμοποίηση της Τουρκίας

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΤΣΑΚΩΝΑ*

Η επιλογή της τουρκικής κυβέρνησης να «δοκιμάσει» τις δυνατότητες αντίδρασης της νέας ελληνικής κυβέρνησης και την ικανότητά της να διαχειριστεί μια παρ’ ολίγον κρίση «χαμηλής έντασης» μάλλον δεν εξέπληξε, αν και προκάλεσε σοβαρή ανησυχία στην ελληνική πλευρά ο τρόπος και η ένταση της τουρκικής επιθετικότητας.

Σε αυτή την, όχι ιδιαίτερα συνήθη από πλευράς χαρακτηριστικών, επιθετική συμπεριφορά της ...Τουρκίας, η Ελλάδα ακολούθησε, σε πολύ μεγάλο βαθμό, την πεπατημένη, αν και με πιο έντονο και αναμφίβολα πειστικότερο αυτή τη φορά τρόπο: εντονότατα διαβήματα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, το ΝΑΤΟ, τον ICAO (τον διεθνή οργανισμό αεροπλοΐας) και τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, προβάλλοντας τα προβλήματα και τους κινδύνους που δημιουργεί η συμπεριφορά της Τουρκίας για τις διεθνείς συγκοινωνίες και αερομεταφορές και επισημαίνοντας την αμφισβήτηση όχι μόνον των ελληνικών δικαιωμάτων δικαιοδοσίας στον εναέριο χώρο του Αιγαίου, αλλά και των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, καθώς η καταληκτική γραμμή χάραξης των περιοχών που δέσμευσε η Τουρκία στο Αιγαίο περιελάμβανε ελληνικό εναέριο χώρο και χωρικά ύδατα (χερσαίο έδαφος της Λήμνου), παραβιάζοντας έτσι κατάφωρα το διεθνές δίκαιο. Η καταγγελία της τουρκικής επιθετικότητας στη διεθνή κοινότητα (κυρίως στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ) καθώς και η επίδειξη αποφασιστικότητας όσον αφορά στην αποτροπή τετελεσμένων στο Αιγαίο από τη νεοπαγή ελληνική κυβέρνηση αποδείχτηκαν σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματικά, καθώς οδήγησαν την Αγκυρα αρχικά σε μερική αναδίπλωση (μέσω της έκδοσης ΝΟΤΑΜ που εξαιρούσε τη Λήμνο) και αργότερα σε πλήρη αναδίπλωση, μέσω της εξ ολοκλήρου ακύρωσης της δεσμευθείσας περιοχής στο Αιγαίο.

Η πρόσφατη επιλογή της Τουρκίας να δημιουργήσει κλίμα έντασης με την Ελλάδα, δεν αποδείχτηκε μόνον ατελέσφορη για την ίδια αλλά κατέληξε να έχει ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες για την εικόνα της χώρας, την αξιοπιστία της και τελικά την ικανότητά της να λειτουργήσει ως «χώρα-κλειδί» για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και ως το κέντρο σταθεροποίησης του τριγώνου αστάθειας που την περιβάλλει (Καύκασος, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή). Η αρνητική αυτή εξέλιξη για την εικόνα και την ικανότητα της Τουρκίας να διαδραματίσει έναν σταθεροποιητικό ρόλο στην εξαιρετικά ασταθή περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου πρέπει να προστεθεί στις ήδη βεβαρημένες σχέσεις της με το Ισραήλ, τη Λιβύη, τη Συρία και βεβαίως την Κύπρο.

Η αποδόμηση της εικόνας της Τουρκίας ως πόλου σταθερότητας συνιστά μια θετική για τα ελληνικά συμφέροντα εξέλιξη και προσφέρει στην Ελλάδα την ευκαιρία να προωθήσει με μεγαλύτερη ευχέρεια το «γεωπολιτικό επιχείρημα», δηλαδή την ανάδειξη της Ελλάδας σε «φάρο σταθερότητας» στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, και ειδικότερα στον χώρο που η νέα ελληνική εξωτερική πολιτική ορίζει ως το κομβικό τρίγωνο αστάθειας (Ουκρανία, Λιβύη, Μέση Ανατολή), με την Ελλάδα να βρίσκεται στο κέντρο αυτού του τριγώνου.

Επιπρόσθετα, η παραβίαση του διεθνούς δικαίου από μέρους της Τουρκίας και η πλήρης αναδίπλωσή της όσον αφορά στην ακολουθούμενη επιθετική πολιτική της απέναντι στην Ελλάδα ακύρωσε τον ρόλο του αξιόπιστου συνομιλητή με τα κράτη της περιοχής, προσφέροντας έτσι στην Ελλάδα την ευκαιρία να διαδραματίσει εκείνη μια σειρά από νέους ρόλους (όπως της «διαμεσολάβησης», της «διαιτησίας» ή/και της «διαπραγμάτευσης»), η επίτευξη των οποίων συνιστά κεντρικό στόχο της δεδηλωμένης νέας ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Οσον αφορά ειδικότερα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, κεντρικός στόχος της Ελλάδας παραμένει η αύξηση των θεσμικών περιορισμών καθώς και της «ειρηνικής πίεσης» προς μια ολοένα και περισσότερο αμετροεπή και αλαζονική Τουρκία. Στην κατεύθυνση αυτή η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να υπερθεματίσει αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες προώθησης συγκεκριμένων (στρατιωτικών αλλά και πολιτικών) Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (κάποια από αυτά σκοπίμως εντός του ΝΑΤΟ), δηλαδή μέτρων που θα πιέσουν την Τουρκία να λειτουργήσει εντός συμφωνημένων και αμοιβαίως αποδεκτών πλαισίων και κυρίως μέτρων που θα ενισχύσουν την αντίληψη του status quo στο Αιγαίο, θα αποτρέψουν την Τουρκία από την επίδειξη τυχοδιωκτικής συμπεριφοράς και θα απονομιμοποιήσουν την επιλογή της στρατιωτικής δράσης ως μέσου προώθησης πολιτικών στοχεύσεων.

* Ο κ. Παν. Τσάκωνας είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και συγγραφέας του βιβλίου The Incomplete Breakthrough in Greek-Turkish Relations. Grasping Greece’s Socialization Strategy (Palgrave Macmillan, 2010).

(ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-06/03/2015)