Πρόσω ολοταχώς για μία κουτσουρεμένη Ευρώπη

Αναπόφευκτος ο γεωπολιτικός ακρωτηριασμός της χωρίς Ρωσία και Ελλάδα. 

Γράφει ο δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας*

Μετά τον εξοβελισμό της Ρωσίας και πιθανώς και της Ελλάδας από το κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο, όπως φαίνεται πως προωθούν κάποιες ισχυρές ελίτ στη Γηραιά Ήπειρο, η τελευταία ακρωτηριάαζεται γεωγραφικά, πολιτικά, πολιτισμικά και ιστορικά και δημιουργείται μία «μικρή Ευρώπη», η οποία πιθανώς δεν θα έχει τα απαιτούμενα γεωπολιτικά μεγέθη ώστε να μπορεί να επιβιώσει ως αυτόνομο μέγεθος στο διεθνές σύστημα.

Η επεκτεινόμενη σύγκρουση της Δυτικής Ευρώπης με τη Ρωσία και το ζήτημα της Ανατολικής Ουκρανίας, εκτός... από τους άλλους κινδύνους που δημιουργεί, έχει και μία στρατηγική διάσταση μοναδική στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Συγκεκριμένα, για πρώτη φορά από τον 17ο αιώνα και μετά έχει προκύψει το ενδεχόμενο η Ρωσία να τεθεί εκτός του ευρωπαϊκού γεωπολιτικού πλαισίου.

Όλα αυτά τα χρόνια η Ρωσία αποτελούσε οργανικό κομμάτι της Ευρώπης σε όλα τα επίπεδα. Βέβαια, οι σχέσεις της με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη δεν ήταν πάντοτε καλές, ενώ δυνάστευε και έθνη τα οποία κάποια στιγμή κέρδισαν την ανεξαρτησία τους, όπως η Πολωνία, η Φινλανδία και οι Δημοκρατίες της Βαλτικής (Λετονία, Λιθουανία, Εσθονία). Όμως κανείς δεν είχε σκεφτεί να διαχωρίσει την Ευρώπη από τη Ρωσία. Ακόμη και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η Σοβιετική Ένωση, παρ’ όλες τις τεράστιες πολιτικές διαφορές της με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ήταν αναντίρρητα μία από αυτές. Ούτε καν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η ΕΣΣΔ αναδύθηκε ως μία από τις δύο πλανητικές υπερδυνάμεις ενός διπολικού διεθνούς συστήματος, διανοήθηκε κανείς να θεωρήσει ότι η Ρωσία δεν ανήκε στην Ευρώπη. Στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου οι μαθητές στα ευρωπαϊκά σχολεία μάθαιναν ότι η Ευρώπη τελείωνε στα Ουράλια.

Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας προς στιγμήν φάνηκε ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να ξεπεράσει τον διχασμό που της είχε επιβάλει ο Ψυχρός Πόλεμος και θα κατάφερνε να ενωθεί. Κάτι τέτοιο τελικώς όχι μόνο δεν συνέβη, αλλά, απ’ ότι φαίνεται, οδηγούμαστε σε νέα φάση ευρωπαϊκού διχασμού, αυτή τη φορά πολύ βαθύτερου και πιο επικίνδυνου σε σχέση με το παρελθόν. 

Για πρώτη φορά στην ιστορία μία μεγάλη ομάδα ευρωπαϊκών κρατών αντιμετωπίζει τη Ρωσία όχι απλώς ως μία επικίνδυνα ισχυρή και εχθρική χώρα για πολλές από αυτές, αλλά ως ξένο σώμα για την Ευρώπη εν συνόλω. Η ψευδοένωση της ΕΕ ουσιαστικά διαχώρισε την Ευρώπη από τη Ρωσία και έτσι, αντί για μία ευρωπαϊκή ενότητα, οδηγεί σε μία πολύ πιο μικρή Ευρώπη από αυτή που μαθαίναμε ότι υπήρχε στα σχολικά μας χρόνια. Κ αυτός είναι ένας τεράστιος κίνδυνος για το μέλλος της Γηραιάς Ηπείρου, πιθανώς πολύ μεγαλύτερος από ότι έχει αντιμετωπίσει μέχρι στιγμής, γιατί είναι υπαρξιακού χαρακτήρα.

Αναλυτικότερα, αν πράγματι επισημοποιηθεί ο εξοβελισμός τα Ρωσίας από την Ευρώπη, τότε η τελευταία μικραίνει επικίνδυνα. Τόσο επικίνδυνα, που πιθανώς να μην έχει τις αναγκαίες διαστάσεις ώστε να μπορεί να συνεχίσει να θεωρείται, τόσο από τον εαυτό της όσο και από τους άλλους, ως ένα διακριτό κα ανεξάρτητο γεωπολιτικό μέγεθος. Ας μην ξεχνάμε ότι από αυστηρά γεωγραφικής άποψης ήπειρος Ευρώπη δεν υφίσταται. Αυτό που αναφέρουμε ως Ευρώπη είναι το δυτικό άκρο της ευρασιατικής ηπείρου. Ακόμη και με τη Ρωσία οι διαστάσεις της ήταν επικίνδυνα μικρές. Με τον εξοβελισμό της τελευταίας γίνονται μικροσκοπικές. Και, φυσικά, δεν είναι μόνο θέμα εκτάσεων, αλλά και άλλων παραμέτρων, όπως είναι το ζήτημα των ενεργειακών πηγών και των κρίσιμων φυσικών πόρων, που χωρίς τη Ρωσία περιορίζονται επικίνδυνα.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η Ευρώπη αποτελεί κυρίως πολιτισμική, πολιτική και ιστορική έννοια. Με τον εξοβελισμό της Ρωσίας, τόσο ο πολιτισμός όσο και η πολιτική ενότητα και η ιστορία της Ευρώπης υφίστανται βίαιο ακρωτηριασμό. Επιπροσθέτως, με την εξορία της Ρωσίας από το Ευρωπαϊκό πλαίσιο θα προκύψει εξ αντικειμένου μία αναθεωρητική ανάγνωση της ευρωπαϊκής ιστορίας, με πιθανώς εξαιρετικά επικίνδυνες πολιτικές προεκτάσεις. Για παράδειγμα, η Ρωσία δύο φορές συνέβαλε αποφασιστικά στην αποφυγή της κατάκτησης της ηπειρωτικής Ευρώπης από μία ηγεμονική δύναμη. Την πρώτη φορά πολεμώντας εναντίον της Γαλλίας του Ναπολέοντα και τη δεύτερη εναντίον της Γερμανίας του Χίτλερ. Παρεπιμπτόντως και τις δύο φορές το έπραξε σε συνεργασία με τη Μεγάλη Βρετανία.

Όμως, αν η Ρωσία γίνει σήμερα αντιληπτή ως εξωευρωπαϊκή δύναμη, τότε διαιωνίζεται στο παρελθόν η υποτιθέμενη λειτουργία της ως απειλής έναντι της Ευρώπης και κατά συνέπεια οι δυνάμεις που πολέμησε η Ρωσία ενδέχεται να εμφανιστούν εκ των υστέρων ως δυνάμεις του φωτός. Για παράδειγμα, στη Βρετανία κάποιοι ιστορικοί έχουν αρχίσει να υποστηρίζουν ότι κακώς η χώρα τους δεν συνθηκολόγησε με τη ναζιστική Γερμανία μετά την πτώση της Γαλλίας. Αν το έκανε, λένε, θα διατηρούσε την αυτοκρατορία της και επιπροσθέτως θα βοηθούσε την «Ευρώπη» να αντιμετωπίσει την εξωευρωπαϊκή Ρωσία, αποτρέποντάς τη να κάνε όλα αυτά τα «κακά» πράγματα που έκανε από τότε μέχρι σήμερα, με τελευταίο την «κατάληψη» της Κριμαίας. Με άλλα λόγια, εκ των υστέρων, η ναζιστική Γερμανία απειλεί να εμφανιστεί ως υπερασπιστής της Ευρώπης έναντι των «επιθετικών» Ρώσων.

Ακολουθεί η Μεγάλη Βρετανία;

Αυτός ο γεωπολιτικός ακρωτηριασμός της Ευρώπης και η καρκινική μετάλλαξη της ιστορικής της ταυτότητας αποτελούν μία ιδιόρρυθμη, στρατηγική ασύμμετρη απειλή για την επιβίωσή της στο μέλλον. Η κατάσταση καθίσταται ακόμη πιο επικίνδυνη στην περίπτωση που η Ελλάδα οδηγηθεί εκτός του ευρωπαϊκού πλαισίου, όπως φαίνεται ότι επιδιώκουν ισχυρές ελίτ στα διάφορα ευρωπαϊκά κράτη αλλά, δυστυχώς και αξιοσέβαστο ποσοστό των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Οι άνθρωπο αυτοί, είτε φανερά είτε συγκεκαλυμμένα, φαίνεται ότι επιδιώκουν να «αποκαθάρουν» την Ευρώπη από ένα μέλος της, την Ελλάδα, που, κατ’ αυτούς, δεν έχει ξεκάθαρη ευρωπαϊκή ταυτότητα ή, εν πάσει περιπτώσει, δεν λειτουργεί πλήρως με ευρωπαϊκά κριτήρια. Έτσι, με το φτωχό τους μυαλό, ενδέχεται να πιστεύουν ότι με αυτό τον τρόπο θα ενισχύσουν τη συνοχή των εναπομεινάντων μελών. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, με μία Ελλάδα εκτός ΕΕ η Ευρώπη χάνει μεγάλο μέρος των πολιτισμικών και ιστορικών της θεμελίων και κατά συνέπεια υπονομεύει επικίνδυνα την ενιαία πορεία της προς το μέλλον.

Συν τοις άλλοις, σε αυτή τη νέα πραγματικότητα η Μεγάλη Βρετανία είναι πιθανό να επιλέξει να στραφεί ολοκληρωτικά προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, στρέφοντας την πλάτη της στην Ευρώπη. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω θα είναι να εμφανίζεται ξανά το ζοφερό ενδεχόμενο στα ερχόμενα χρόνια να προκύψει μία ψευδοενωμένη «Μικρή Ευρώπη», η οποία θα ξεκινά από τη Μάγχη και θα καταλήγει (στην καλύτερη περίπτωση…) στον Δνείπερο, ενώ θα έχει απωλέσει και τις ελληνικές ιστορικές της ρίζες.

Είναι εμφανές ότι ένα τέτοιο μόρφωμα, ακόμη και αν πράγματι κατάφερνε να ενωθεί πολιτικά, κάτι που δείχνε μάλλον εκτός πραγματικότητας, σήμερα, δύσκολα θα μπορούσε να επιβιώσει επί μακρόν στο μέλλον. Και τότε η ενιαία ευρωπαϊκή ιστορία θα τελείωνε και ο κόσμος θα συνέχιζε με μία ήπειρο λιγότερη. 

Αναρωτιέται κανείς αν πράγματι είναι αυτό που θέλουν οι ξένοι και εγχώριοι «ευρωπαϊστές».

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-07-13/05/2015)