Η ΙΣΧΥΣ… ΕΝ ΤΗ ΕΝΩΣΕΙ;

■ Ο Ρώσος Πρόεδρος «κλείνει το μάτι» στη γεωπολιτική ενοποίηση της Ευρασίας.

■ Αν πράγματι προκύψει αυτός ο γεωπολιτικός σχηματισμός, δεν θα έχει προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία και θα είναι ο απόλυτος και αναντίρρητος κυρίαρχος του πλανήτη. 

ΤΟΥ ΔΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΡΙΒΑ* 

Σε προηγούμενα άρθρα του στα «Επί­καιρα» ο γράφων έχει αναφερθεί στην τεράστια γεωπολιτική δυναμική που έχει η προσέγγιση Ρωσίας - Κίνας, η οποία εν πολλοίς έχει επιβληθεί από την παρανοϊκή πολιτική της Δύσης έναντι της Μόσχας για την υποτιθέμενη «ρωσική επιθετικότητα» στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι εξελίξεις στην Ευρασία ενδέχεται να είναι πιο γρήγορες απ' όσο πιστεύουμε και ο γεωπολιτικός χάρτης του κόσμου να αλλάξει άρδην προτού προ­λάβουμε να το καταλάβουμε. 

Τεράστια ώθηση στη δυναμική γεωπολιτι­κής ενοποίησης της Ευρασίας θα δώσει η με­τατροπή του εκκολαπτόμενου... σινορωσικού άξονα σε τρίγωνο με τη συμμετοχή και της Ινδίας. Σε αυτή την περίπτωση θα προκύψει ο αναντίρρητος κυρίαρχος των παγκόσμιων εξελίξεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα τεθούν στο περιθώριο και η πάλαι ποτέ ισχυρή Ευ­ρώπη θα βρεθεί ενώπιον του ενδεχομένου να χαθεί στην αχλή της ιστορίας και να απομεί­νει μόνο η ανάμνησή της, πιθανώς πολύ πιο πριν ο 21ος αιώνας φτάσει στο μέσον του. 

Η Ευρασία επιδεικνύει την ενότητά της 

Η εντυπωσιακή στρατιωτική παρέλαση για την Ημέρα της Νίκης που διεξήχθη στη Μόσχα πριν από μερικές εβδομάδες απεικο­νίζει συμβολικά αυτή την τάση για γεωπολι­τική ενοποίηση των μεγάλων ευρασιατικών δυνάμεων. Ενώ πολλοί επικεντρώθηκαν στην εμφάνιση για πρώτη φορά νέων οπλι­κών συστημάτων του ρωσικού στρατού, όπως είναι το πρωτοποριακό άρμα μάχης Τ-14 Armata, εντούτοις το πραγματικά εντυπωσιακό στοιχείο της παρέλασης ήταν ότι σε αυτή συμμετείχαν στρατιωτικά αγήματα από πολλές ευρασιατικές χώρες, συμπε-ριλαμβανομένων της Κίνας και της Ινδίας. Υπό μία έννοια, η παρέλαση λειτούργησε ως συμβολική επίδειξη της στρατιωτικής ισχύος ολόκληρης της Ευρασίας αλλά και της γεωπολιτικής σύγκλισης των μεγάλων ευρασιατικών κρατών, δεδομένης της πα­ρουσίας σε αυτή της ανώτατης κινεζικής και ινδικής πολιτικής ηγεσίας. Με την παρέλαση και τους συμβολισμούς της η Μόσχα περνά το μήνυμα ότι είναι η κινητήρια δύναμη και ο πρώτος μεταξύ ίσων αυτού του εκκολα­πτόμενου γεωπολιτικού υπερσυστήματος. Περίπου μια εβδομάδα μετά Κίνα και Ινδία υπέγραψαν συμφωνία-μαμούθ για μια σει­ρά από προγράμματα οικονομικής συνερ­γασίας αξίας 22 δις δολαρίων. 

Απ' ό,τι φαίνεται, λοιπόν, μετά τη Μόσχα και το Πεκίνο, που δείχνουν να ξεπερνούν τα ανταγωνιστικά στοιχεία της γεωπολιτικής τους ταυτότητας και προχωρούν στην ανάπτυξη βαθιάς και ουσιαστικής σχέσης, το ίδιο ενδέ­χεται να συμβεί και με το Πεκίνο και το Νέο Δελχί. Υπό «φυσιολογικές συνθήκες», βέβαια, οι σχέσεις Κίνας - Ινδίας είναι πολύ περισσότε­ρο ανταγωνιστικές παρά συνεργατικές, για να μην πούμε εχθρικές. Ας μην ξεχνάμε ότι οι δύο χώρες έχουν τα μεγαλύτερα διαφιλονικούμενα σύνορα στον πλανήτη στα Ιμαλάια, μετά τον ατυχή για την Ινδία σινοϊνδικό πόλεμο του 1962. Όμως μετά το σχίσμα που η Δύση επέβαλε στην Ευρώπη με την πολιτική της έναντι της Μόσχας οι συνθήκες έχουν πάψει να είναι ομαλές και, όπως φαίνεται, με ενοποιητικό στοιχείο τις σχέσεις τους με τη Ρωσία, οι δύο χώρες προχωρούν κι αυτές σε εξομάλυνση των σχέσεών τους και σε απρόσμενη γεωπο­λιτική προσέγγιση. Ο άξονας, λοιπόν, Μόσχας - Πεκίνου ενδέχεται να εξελιχθεί σε τρίγωνο Μόσχας - Πεκίνου - Νέου Δελχί. 

Αυτός ο γεωπολιτικός σχηματισμός, σε περίπτωση που πράγματι προκύψει, έστω και σε πολύ χαλαρή μορφή, δεν θα έχει προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία και θα είναι ο απόλυτος και αναντίρρητος κυρίαρχος του πλανήτη. Επιπροσθέτως, είναι περίπου αναπόφευκτο ότι το τρίγωνο αυτό θα ενσωματώσει και τις περισσότερες από τις άλλες χώρες της Ευρασίας, μεγάλες και μικρές, αποσπώντας τες από τους ρόλους που έπαιζαν στη δυτική γεωστρατηγική. 

Για παράδειγμα, το Βιετνάμ επιδιωκόταν να αποτελέσει μέρος του φράγματος που προσπαθούσαν να δη­μιουργήσουν οι ΗΠΑ γύρω από την Κίνα. Όμως, δεδομένης της στενής σχέσης του Ανόι με τη Μόσχα, για τον ρόλο αυτό απαι­τείται, αν μη τι άλλο, «ειρηνική συνύπαρξη» ΗΠΑ - Ρωσίας. Η οποία δεν υπάρχει πλέον. Επι­προσθέτως, τα αντα­γωνιστικά στοιχεία στις σχέσεις Ρωσίας και Κίνας τέθηκαν βίαια και αποφασιστικά στο περιθώριο κι οι δύο χώρες οδηγήθηκαν η μια στην αγκαλιά της άλλης χάρη στην... ευγενική χορηγία της αμερικανι­κής και ευρωπαϊκής αντιρωσικής πολιτικής. Έτσι, λοιπόν, και το Βιετνάμ, αν επιμείνει να λειτουργεί ως φράγμα έναντι της Κίνας, είναι πιθανό να βρεθεί αντιμέτωπο και με τη Μό­σχα και πολύ δύσκολα θα μπορέσει να κάνει αυτή την επιλογή. 

Ακόμη και το Πακιστάν, στο πλαίσιο του τριγώνου Μόσχας - Πεκίνου - Νέου Δελχί, είναι πιθανό ότι θα ρυμουλκηθεί προς εξομάλυνση των διαφορών του με την Ινδία ή, έστω, θα επιλέξει να τις «ναρκώσει» γιατί δεν θα μπορεί να κάνει αλλιώς. Ή μπορεί να οδηγηθεί σε μια διπλή γεωπολιτική ταυτότητα, που θα ότι περιλαμβάνει τη συνέχεια του ανταγωνισμού με την Ινδία, εν παραλλήλω όμως με τη συνεργασία με αυτή σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. 

Το Πακιστάν διατηρεί στενή στρατηγική σχέση με την Κίνα, ενώ φοβάται τη Ρωσία. Αν οι δύο αυτές δυνάμεις αποφασίσουν να εντάξουν στη συνεργασία τους και την Ινδία, το Πακιστάν δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει έτσι ώστε να μην βρε­θεί επικίνδυνα απομο­νωμένο. Από μόνο του το Πακιστάν πολύ δύ­σκολα μπορεί να αντι­μετωπίσει την Ινδία, ακόμη και επισείοντας το φόβητρο του πυ­ρηνικού του οπλοστα­σίου. Αν βρεθεί δε να αντιμετωπίζει και την εχθρότητα της Μόσχας και την παγερή αδιαφορία του Πεκίνου, η κατάσταση μπορεί να αποδειχτεί πολύ επικίνδυνη γι΄ αυτό. Έτσι, στο εκκολαπτόμενο πανευρασιατικό σχήμα μπορεί να ενταχθεί και το Πακιστάν ακριβώς χάρη στον φόβο και τον ανταγωνισμό του για την Ινδία. 

0 ασύμμετρος παράγων 

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα αναντίρρητα και βαθιά ανταγωνιστικά στοιχεία μεταξύ των ισχυρών ευρασιατικών κρατών ενδέχεται να είναι αυτά που περισσότερο προωθούν αυτή την πρωτοφανή γεωπολιτική συσσωμάτωση παρά τα συνεργατικά. Για παράδειγμα, σε έναν άξονα Μόσχας - Πεκίνου οι δύο χώρες φοβούνται ότι μπορεί η μια να βρεθεί υπό την «υπερβάλλουσα» επιρροή της άλλης. Μετατρέποντας όμως τον άξονα σε τρίγωνο με την είσοδο της Ινδίας, εισάγουν στο παιχνίδι έναν νέο παίκτη που μπορεί να λειτουργήσει ως εξι­σορροπητικός παράγοντας, αποτρέποντας την πιθανότητα κυριαρχίας του ενός μέρους έναντι του άλλου. Συγκεκριμένα, σε περίπτω­ση που φανεί ότι το ένα τμήμα του σχήματος αποκτά υπερβολική ισχύ, τα άλλα δύο μπο­ρούν να ενισχύσουν τις μεταξύ τους σχέσεις έτσι ώστε να ισορροπήσουν την κατάσταση. 

Με άλλα λόγια, όσοι επιμένουν να προβάλ­λουν το επιχείρημα ότι οι ανταγωνιστικοί πα­ράγοντες στις σχέσεις των ισχυρών χωρών της Ευρασίας θα αποτρέψουν τη δημιουργία αυτού του νέου γεωπολιτικού σχήματος θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι ακριβώς αυ­τοί οι παράγοντες ενδέχεται να είναι εκείνοι που θα το ωθήσουν να δημιουργηθεί. 

Άλλωστε, πιθανώς δεν χρειάζεται να εξομα­λυνθούν οι σχέσεις μεταξύ των ισχυρών και των λιγότερο ισχυρών ευρασιατικών κρατών ώστε να δημιουργηθεί αυτό το νέο γεωπολι­τικό σχήμα. Η Ινδία με το Πακιστάν, για πα­ράδειγμα, θα παραμείνουν εχθρικές χώρες. Όμως θα είναι μέρη αυτού του σχήματος, όπως η Ελλάδα και η Τουρκία λειτουργούσαν στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και του ευρύτερου δυ­τικού κόσμου στα χρόνια του Ψυχρού Πολέ­μου χωρίς να έχουν ξεχάσει τον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Έτσι, λοιπόν, και η σημερινή Ευρασία τείνει να εξελιχθεί σε ένα διακριτό και ενιαίο γεωπολιτικό σύστημα, με τα δικά του συμφέροντα και τις δικές του στοχοθετή­σεις, διατηρώντας τις ανταγωνιστικές σχέσεις των συστατικών του μερών στο εσωτερικό του και εν πολλοίς αξιοποιώντας τες ώστε να ενισχύσει τη συνοχή του. 

Θα πρέπει ακόμη να επισημανθεί ότι για πολ­λές χώρες, όπως αυτές της Κεντρικής Ασίας, η συμμετοχή τους σε αυτό το πανευρασιατικό γεωπολιτικό σχήμα δεν εξαρτάται ούτε από συνεργατικές ούτε από ανταγωνιστικές σχέ­σεις και μάλλον δεν είναι καν επιλογή τους. Αποτελεί περίπου αναγκαιότητα, αφού είναι στο εσωτερικό του τριγώνου που δημιουργεί­ται και εξ αντικειμένου εντάσσονται σε αυτό γιατί βρίσκονται εκεί που βρίσκονται. Ακόμη και περιφερειακές ευρασιατικές χώρες, όπως είναι η Ινδονησία, δεν έχουν την πολυτέλεια να αγνοήσουν τη δυναμική αυτού του υπερ-συστήματος και πολύ δύσκολα θα επιλέξουν στο μέλλον μια στρατηγική πορεία που θα τις φέρνει αντιμέτωπες με αυτό. 

Και προκύπτει, για μια ακόμη φορά, το αδυ­σώπητο ερώτημα: Η Δύση και ιδιαίτερα τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη έχουν συναίσθηση του τι κάνουν; Γιατί αυτά είναι ο παράγοντας που οδήγησε σε αυτή την εξέλιξη και επιμέ­νουν να την προωθούν. Κατά τα φαινόμενα, επιλογή της Μόσχας ήταν -και είναι- η δη­μιουργία, σε βάθος χρόνου, μιας μεγάλης Ευρώπης και όχι μιας Υπερευρασίας, καθώς και η ανάπτυξη ενός modus vivendi με την Ουάσιγκτον. Όμως ρωσοφοβικά σύνδρομα στην πολιτική της Δύσης και εμμονές που περιφρονούν τα διδάγματα του πολιτικού ρεαλισμού ως μεθοδολογία άσκησης διε­θνούς πολιτικής δημιούργησαν ένα ενδο-ευρωπαϊκό σχίσμα, το οποίο οδηγεί σε ενιαία Ευρασία. Κι αν αυτή η ενιαία Ευρασία δημι­ουργηθεί, έστω και το προπλασμά της, δεν θα υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισής της από την αδύναμη και ακρωτηριασμένη Ευρώπη. Η μόνη επιλογή θα είναι η υποταγή -και ίσως ούτε κι αυτή να είναι δυνατή.

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-28/05-03/06/15)