ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ «ΒΑΘΥ ΑΓΧΟΣ»

ΤΟΥ ΘΕΜΗ ΤΖΗΜΑ 

Για όποιον είχε την εμπειρία των τε­λευταίων εκλογών στην Τουρκία, όπως και για όποιον στοιχειωδώς έστω παρατηρεί τις εξελίξεις σε σχέση με το Κουρδικό, το Συριακό αλλά και ως προς το Αιγαίο, είναι απολύτως προφανές ότι η πάλαι ποτέ σύγκρουση μεταξύ του καθεστώτος του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του βαθέος τουρ­κικού κράτους έχει εξελιχθεί σε στενή συνερ­γασία, εν πολλοίς -αν και όχι εξ ολοκλήρου- υπό τον έλεγχο του πρώτου. Το μείγμα συ­ντηρητικού έως υπερσυντηρητικού Ισλάμ και εθνικισμού έχει οδηγήσει σε μια σύμφυση, η οποία παρήγαγε μια αναθεωρητική και επε­κτατική ιδεολογία των κυρίαρχων τάξεων. 

Πολιτική δύο σταδίων 

Αν το κεμαλικό δόγμα «ειρήνη στην Τουρ­κία, ειρήνη στον κόσμο» έστρωσε τον δρόμο της εθνοκάθαρσης στο εσωτερικό της Τουρ­κίας και των ελεγχόμενων εντάσεων διεθνώς, η πολιτική Ερντογάν διήλθε δύο σταδίων. 

Στο πρώτο, το βασικό χαρακτηριστικό στο εσωτερικό ήταν μια απόπειρα ενσωμάτωσης διαφορετικών εθνοτικών ομάδων μέσα από έναν τρόπον τινά «εσωτερικό κοσμοπολιτι­σμό» με ισλαμικό πρόσημο, που υπερέβαινε τη μονομερώς εθνικά προσδιορισμένη τουρ­κική ταυτότητα. Η εσωτερική προσπάθεια εν­σωμάτωσης, δε, έλαβε διεθνώς τον χαρακτή­ρα απόπειρας δόμησης μιας διακριτής περιφερειακής ταυτότητας, μέσω ενός δικτύου ισλαμικών δημοκρατιών. Αυτός θα ήταν και ο ρόλος-κλειδί της Τουρκίας του Ταγίπ Ερντογάν σε σχέση με τη Δύση: το πρότυπο που θα συνταίριαζε Ισλάμ και δημοκρατία. Η προ­σπάθεια αποκατάστασης του χάσματος με εθνοτικές ομάδες στο εσωτερικό προκάλεσε την αντίδραση του βαθέος κράτους αλλά και κύκλων του στρατού. Η μάχη κρίθηκε υπέρ του προέδρου Ερντογάν εξαιτίας μιας σειράς λόγων: η Δύση και ειδικότερα οι ΗΠΑ δεν ήθελαν άλλο ένα πραξικόπημα στην Τουρ­κία, ο πειραματισμός Ερντογάν έδειχνε ελκυ­στικός, μεγάλες μάζες τον υποστήριζαν και, φυσικά, μια ισχυρότατη, ανερχόμενη μερίδα της αστικής τάξης τού παρείχε την υποστή­ριξή της. 

Στη δεύτερη φάση, ο αναθεωρητισμός και η μεγαλομανία του Ταγίπ Ερντογάν, εμπλέ­κουν το καθεστώς του στη μεγάλη εξελισ­σόμενη περιπέτεια της Μέσης Ανατολής. Η ισχυρή προοπτική δημιουργίας κουρδικού κράτους, που σε σημαντικό του, μάλιστα, μέρος κυριαρχείται από προοδευτικές έως ριζοσπαστικές αντιλήψεις και που αγκαλιά­ζεται στην παρούσα φάση τόσο από τις Ηνω­μένες Πολιτείες όσο και από τη Ρωσία, είναι ο καταλυτικός λόγος για τη σύζευξη του ούτως ή άλλως εν πολλοίς ηττημένου και ελεγχό­μενου βαθέος κράτους και του Ερντογάν. 

Η υποχώρηση της πρώτη φάσης, με έτερο χαρακτηριστικό σημείο την ανατροπή του Μοχάμεντ Μόρσι στην Αίγυπτο και την προ­βληματική για την Τουρκία εξέλιξη του πο­λέμου στη Συρία, έχει προκαλέσει στο σύνολο του τουρκικού κατεστημένου ένα «βαθύ άγχος». Είναι το άγχος της υποχώρησης του ρόλου της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή ή και της παράκαμψής της από τη μια και, ακόμα χειρότερα, της απώλειας εδαφών από την άλλη είτε de facto είτε de jure. 

Εξ ου και οι δύο πυλώνες -επίσημη εξου­σία και παρακράτος- δίνουν από κοινού τη μάχη της καταστολής μέσα και της δημιουρ­γίας τετελεσμένων έξω. Ακόμα περισσότερο, ελπίζουν ότι στη «μετά Ομπάμα» εποχή ένας πρόεδρος-«γεράκι», που θα οξύνει την κατά­σταση με τη Ρωσία, και ίσως και με την Κίνα, θα χρειαστεί την Τουρκία ως τον βασικό πυ­λώνα του ιμπεριαλισμού στην περιοχή. 

Η σύμφυση βαθέος κράτους και Ταγίπ Ερντογάν ισχυροποιείται στο πλαίσιο μιας επι­κίνδυνης, μεταβατικής εποχής από τη μια και μιας μεγάλης αγωνίας του τουρκικού κατε­στημένου από την άλλη. Η αγωνία αυτή θα μεγαλώσει ακόμα περισσότερο αν και στον βαθμό που η νέα όξυνση της καπιταλιστικής κρίσης πλήξει την Τουρκία. Όπως και να 'χει, το επόμενο διάστημα οι αντοχές όλων των περιφερειακών δρώντων θα δοκιμαστούν σκληρά μέσα στο πανδαιμόνιο που επικρατεί περιφερειακά και παγκοσμίως.

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-04/03-10/03/16)