ΧΑΛΙΦΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΑΛΙΦΗ...

■ Με επιθετική πολιτική στο Αιγαίο η Τουρκία προσπαθεί να εξισωθεί με Ρωσία - Κίνα.

■ Επιδιώκει την πλήρη κυριαρχία στο αρχιπέλαγος και τη μετατροπή της Ελλάδας σε κράτος-δουλοπάροικό της.

ΤΟΥ ΔΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΡΙΒΑ*

Η διάρκειας τεσσάρων ημερών συστηματική διεξαγωγή υπερπτήσεων μαχητικών αεροσκαφών της Τουρκικής Αεροπορίας πάνω από τις Οινούσσες αλλά κι από άλλα ελληνικά νησιά εισήγαγε μια νέα ποιοτική παράμετρο στην αναθεωρητική πολιτική της Άγκυρας στο Αιγαίο και θα πρέπει να μας προβληματίσει έντονα. 

Με μια πρώτη ματιά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Τουρκία απλώς συνεχίζει τη «φυσιολογική» στρατηγική της σαλαμοποίησης και προχωρά σε μια αναμενόμενη αναβάθμιση των ενεργειών της αποσκοπώντας να κόψει ένα ακόμη μικρό κομματάκι από την αίσθηση κυριαρχίας που έχει η Ελλάδα στο Αιγαίο. Αυτό όμως δεν είναι παρά ένα μέρος μιας ευρύτερης εικόνας.

Ο γράφων, σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στον ειδικευμένο σε θέματα Άμυνας ιστότοπο onalert, υποστήριξε ότι η Τουρκία οικοδομεί γύρω της έναν δακτύλιο αστάθειας, έτσι ώστε να αναβαθμίσει τη γεωπολιτική της θέση διά της επικινδυνότητας. Στο πλαίσιο αυτής της λογικής, η προκλητικότητα των Τούρκων στο Αιγαίο συνδέεται με την εισβολή του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, που είναι εξαιρετικά πιθανό να υποδαυλίστηκε Άγκυρα.

Το άρθρο υποστήριζε ότι η υψηλή στρατηγική της Τουρκίας εδράζεται σε δύο πυλώνες. Ο πρώτος εξ αυτών είναι η πολυτιμότητά της για τη δυτική γεωστρατηγική λόγω θέσης και μεγεθών. Ο δεύτερος είναι η επικινδυνότητα για τη Δύση, πάλι για τους ίδιους λόγους. Όταν, λοιπόν, η Άγκυρα θεωρεί ότι δεν μπορεί να «πουλήσει» λύσεις -έστω και απατηλές- στη Δύση για διάφορα κρίσιμης σημασίας ζητήματα της περιοχής τότε μετατρέπεται σε μέρος του προβλήματος και προβάλλει εαυτόν ως εν δυνάμει αποσταθεροποιητικό παράγοντα, ωθώντας τις δυτικές δυνάμεις σε πολιτικές κατευνασμού απέναντι της που περιλαμβάνουν διαφόρων ειδών ανταλλάγματα.

Επιπροσθέτως, το άρθρο έκανε μνεία στον νέο γεωπολιτικό ρόλο που αποκτά το Αιγαίο ως πύλη μαζικής εισόδου πληθυσμών από την Ευρασία και την Αφρική στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα ο διευρυμένος έλεγχός του από την Τουρκία να της προσδίδει στοιχεία τόσο πολυτιμότητας όσο και επικινδυνότητας για τη Δύση. Και αυτή όμως η προσέγγιση είναι περιοριστική και δεν λαμβάνει υπόψη έναν βασικό παράγοντα: την αλλαγή, αυτή καθαυτή, του διεθνούς συστήματος.

Πολυπολικό διεθνές σύστημα

Όπως έχουμε αναφέρει σε πληθώρα άρθρων, το διεθνές σύστημα μετατρέπεται σταδιακά σε πολυπολικό και η Τουρκία διεκδικεί μια κυρίαρχη θέση σε αυτό. Μια θέση που ξεπερνά αυτή της περιφερειακής δύναμης και μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ημιπαγκόσμια».

Με δυο λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Τουρκία επιδιώκει να αποτελέσει το ένα εκ των μελών μιας πολύ μικρής ομάδας χωρών που θα διαμορφώσουν το μέλλον της Ευρασίας. Ουσιαστικά τοποθετεί εαυτόν στην ίδια κατηγορία με τη Ρωσία και την Κίνα. Αυτό, βέβαια, ενδέχεται να αποδειχτεί απλώς ύβρις, για την οποία θα ακολουθήσει κάποιας μορφής Νέμεσις - αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία...

Στο πλαίσιο, πάντως, αυτής της λογικής, είναι περίπου βέβαιο ότι η γείτων θα επιδιώξει να αποκτήσει τον σχεδόν αποκλειστικό έλεγχο του Αιγαίου, αφήνοντας στην Ελλάδα κάποια «συμβολικά» δικαιώματα. Είναι περίπου αδύνατον για μια χώρα που διεκδικεί ρόλο παγκόσμιας δύναμης να μην επιδιώξει να ελέγξει τα εγγύς ύδατα γύρω από αυτή. Είναι απλώς υπαρξιακό ζήτημα γι΄ αυτή. Θα πρέπει, λοιπόν, να προετοιμαστούμε για τα χειρότερα.

Κι εδώ είναι περίπου βέβαιο ότι, αργά ή γρήγορα, θα έρθουν εκ νέου στο προσκήνιο τα διάφορα «ρεαλιστικά» σενάρια, από τους γνωστούς κύκλους εν Ελλάδι, που θα κάνουν λόγο για την «αναγκαιότητα» συγκυριαρχίας στο Αιγαίο, έτσι ώστε να καλυφθούν τα «λογικά» τουρκικά συμφέροντα, να «οικοδομηθεί ένα περιβάλλον σταθερότητας» και όλα τα συνα­φή. Όμως θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι,

όπως είναι διαμορφωμένη η πολιτική γεωγραφία στο Αιγαίο, η «συγκυριαρχία» σημαίνει ότι τα ελληνικά νησιά θα τεθούν -στην καλύτερη περίπτωση- υπό την άτυπη σφαίρα κυριαρχίας της Άγκυρας. Για την ακρίβεια, ολόκληρη η Ελλάδα θα επιδιωχθεί, από εξωτερικούς αλλά και εσωτερικούς κύκλους, να μεταβληθεί σε κράτος-δουλοπάροικο της Άγκυρας ώστε «να αποφύγει τα χειρότερα». Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία.

Σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία, ως αυτόνομη δύναμη ενος πολυπολικού διεθνούς συστήματος, θα επιδιώξει να ενισχύσει δραστικά την κυριαρχία της, ιδιαίτερα στις ζωτικής σημασίας θαλάσσιες εκτάσεις στην εγγύς περιφέρειά της. Και μια από αυτές είναι και το Αιγαίο.

Περί συμβολισμών, αποτροπής και στρατιωτικής διπλωματίας

Ακόμη κι αν οι παραπάνω εκτιμήσεις δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα, παραμένει το γεγονός ότι η Τουρκία αναβάθμισε ποιοτικά τις ενέργειες αμφισβήτησης του status quo στο Αιγαίο και θα πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτό το νέο γεωστρατηγικό δεδομένο. Το μόνο παρήγορο είναι ότι, όπως φαίνεται τουλάχιστον μέχρι στιγμής μόλις η Ελλάδα αποφάσισε να κάνει τις στοιχειώδεις αποτρεπτικές ενέργειες οι τουρκικές προκλήσεις σταμάτησαν άμεσα.

Βέβαια, αυτό αποτελεί έτσι κι αλλιώς ίδιον της στρατηγικής σαλαμοποίησης, που προ βλέπει ένα μικρό βήμα κάθε φορά, δημιουργώντας τετελεσμένα, και άμεσο σταμάτημα μόλις ο αντίπαλος αντιδράσει, για να συνεχίσεις κάποια στιγμή στο μέλλον από ένα νέο σημείο αφετηρίας. Σε κάθε περίπτωση όμως οι μεθοδολογίες αποτροπής δείχνουν ακόμη να λειτουργούν.

Παρεμπιπτόντως στις μεθοδολογίες αυτές θα πρέπει να περιληφθεί και η κίνηση του υπουργού Εθνικής Άμυνας Πάνου Καμμένου, να μεταβεί στο γραφείο του στο υπουργείο τη μέρα που είχε κορυφωθεί αυτή η μίνι κρίση με στολή παραλλαγής. Σε πλήρη αντίθεση με κάποια μικρόψυχα σχόλια που αναρτήθηκαν στο Διαδίκτυο, ήταν μια έξυπνη ενέργεια, που πέρασε με απόλυτα ασφαλή τρόπο το κατάλ­ληλο αποτρεπτικό μήνυμα στον βαθ­μό που χρειαζόταν.

Ένα μεγάλο πρόβλημα των αποτρεπτικών μεθοδολογιών είναι ότι τα αποτρεπτικά μηνύματα, δηλαδή οι απειλές προς τον αντίπαλο, μπορεί πολλές φορές να θίξουν το γόητρό του και να οδηγήσουν στην κλιμάκωση αντί στην αποκλιμάκωση μιας έντασης. Χρειάζονται, λοιπόν, αποτρεπτικά μηνύματα της κατάλληλης έντασης και ποιότητας. Ενέργειες όπως αυτή του υπουργού Άμυνας λειτουργούν αποτρεπτικά χωρίς να περιλαμβάνουν παρόμοιους κινδύνους. Στη χειριστή των περιπτώσεων, δεν θα λειτουργήσουν και τότε και το επίπεδο των αποτρεπτικών προτάσεων θα πρέπει να αναβαθμιστεί. Σε κάθε περίπτωση όμως τα ζητήματα συμβολισμών είναι κρίσιμης σημασίας στην Άμυνα και ιδιαίτερα στην πολύπλοκη διαδικασία του αποτρεπτικού διαλόγου με τον αντίπαλο, πολλώ δε μάλλον με χώρες όπως η Τουρκία με τις γεωπολιτισμικές της ιδιαιτερότητες, και είναι πολύ ελπιδοφόρο ότι η ηγεσία του υπουργείου Άμυνας τα λαμβάνει σοβαρά υπόψη της.

Και μια και μιλάμε για συμβολικές ενέργειες ας ανοίξουμε μια ακόμη παρένθεση αναφορικά με την περιβόητη χαμηλή πτήση πάνω από την Αθήνα ελληνικών μαχητικών αεροσκαφών F-16 μαζί με αμερικανικά F-15. Η ενέργεια αυτή λειτούργησε σε επίπεδο υψηλών συμβολισμών και αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγμα σωστής εκμετάλλευσης από πλευράς της Ελλάδας της «ήπιας ισχύος» της. Η εικόνα των αμερικανικών και των ελληνικών μαχητικών να πετούν μαζί, με φόντο το σημαντικότερο σύμβολο του δυτικού πολιτισμού, διαπερνά τις διαφορές και τις όποιες εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών και δημιουργεί μια αίσθηση ενότητας στον βαθύ υπαρξιακό γεωπολιτικό πυρήνα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ήταν, λοιπόν, μια άκρως επιτυχημένη ενέργεια στρατιωτικής διπλωματίας από πλευράς της Αεροπορίας και του υπουργείου Άμυνας και έγινε χωρίς να μας στοιχίσει τίποτε. Κατά συνέπεια, κάποια κριτικά σχόλια που εμφανίστηκαν στα ΜΜΕ είναι απλώς εκτός πραγματικότητας.

Παρεμπιπτόντως, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πολλά από τα σχόλια αυτά προήλθαν από ανθρώπους που... βγάζουν φλύκταινες όταν εμφανίζονται απόψεις για ενίσχυση των ελληνορωσικών σχέσεων, με επιχειρήματα του τύπου «δεν θα μας αφήσουν οι Αμερικανοί» και όλα τα συναφή. Είναι, λοιπόν, λίγο δύσκολο να κατανοήσει κανείς γιατί προέκυψαν παρόμοιες αντιδράσεις και για μια ενέργεια που εντάσσεται στο πλαίσιο της σύσφιγξης των ελληνοαμερικανικών στρατιωτικών σχέσεων. Εκτός κι αν οι οπαδοί του «ανήκομεν εις την Δύσιν» στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρονται και τόσο για τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας μας, αρκεί αυτή να παραμένει ασήμαντη και περιθωριοποιημένη.

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

(ΕΠΙΚΑΙΡΑ-22-28/04/2016)